Andvari - 01.05.1967, Page 60

58
NIGEL BALCHIN
ANDVARI
að segja, að hún fellur að áhrifamagni,
sannfæringarkrafti og frásagnarfjöri eftir
að hinu mikla hámarki er náð í brenn-
unni.
Að oss læðist óþægilegur grunur um,
að norrænir menn hafi uppgötvað Holly-
wood, þegar þeir fundu Ameríku. Kári
var sjálfsagt mikill vígamaður og að mörgu
leyti falleg, glæst og aðlaðandi persóna
af beztu Douglas Fairbanks Senior gerð.
Hann vantar þó dularfull áhrif Skarpheð-
ins, hins fölleita, frammynnta, skjót til-
svör hans og kaldhæðni. Afrek hans í
drápi Sigfússona skortir líka áhrif þess,
sem á undan er farið, og þau verða hálf
leiðinleg formsatriði. Ef til vill er nú les-
andinn orðinn þreyttur á manndrápum.
Ég hef aldrei talið nákvæmlega mannvíg
i sögunni, en þau hljóta að vera talsvert
yfir eitt hundrað í allt. Það er gaman að
heyra, hvernig Flosi og Kári sitja loks
saman og drekka sem vinir, og óska mætti,
að Njáll, Skarpheðinn, Helgi og Grímur
og Höskuldur Hvítanesgoði og jafnvel
Þráinn hefðu getað verið með þeim. En
þeir voru því miður allir dauðir. Kannski
var líka jafn gott, að þeir gátu ekki verið
viðstaddir. Líklega hefði þá bara komið
til annarrar deilu.
Samt nær sagan sér á strik aftur nálega
í síðustu setningunum, þegar vér sjáum
Flosa síðast í svip, gamlan mann. „Þat
segja menn, at þau yrðu ævilok Flosa, at
hann færi utan, þá er hann var orðinn
gamall, at sækja sér húsavið, ok var hann
í Nóregi þann vetr. En um sumarit varð
hann síðbúinn. Ræddu menn um, at
vánt væri skipit. Flosi sagði, at væri ærit
gott gömlum ok feigum, ok sté á skip ok
lét í haf, ok hefr til þess skips aldrei
spurzk síðan.“
Vinur minn, sem hefur það starf að
rannsaka flugslys, kvartaði eitt sinn undan
því, að fólk vildi alltaf vita orsök slys-
anna, og það væri bókstaflega aldrei hægt
að gefa fólkinu upp eina ástæðu, jafnvel
ekki meginorsökina. 1 nálega öllum flug-
slysum væri um mörg smáatriði að ræða,
en ekkert eitt þeirra hefði getað valdið
sjálfu slysinu. Hefði samt eitthvert þess-
ara atriða fallið burt, mundi slysið ekki
hafa orðið. Þessi tiltölulega lítilvægu at-
riði bættust eitt við annað smám saman
og féllu saman í heild, sem stefndi
að slysinu. Honum fannst ískyggilegt,
hvernig þetta gerðist.
Sama máli gegnir um harmsögu
Brennu-Njáls. Löng atburðarás, og einn
hlekkur bætist við annan í festinni og
færir oss smám saman nær hámarki
harmsögunnar, brennunni, og virðist
næstum því réttlæta örlagatrú norrænna
manna, að því verði ekki forðað, sem fram
á að koma, og mennirnir séu ekki annað
en leikfífl guða og örlaga eins og Grikkir
trúðu og Lear konungur.
Ef örlögin voru að verki að tortíma
Njáli og sonum hans, þá unnu þau starf
sitt með mjög eðlilegum og mannlegum
aðferðum. Glæpir, sem framdir eru af
geðsjúklingum eða gríðarlega jafnvægis-
lausum mönnum vekja litla eftirtekt,
svipað og tvíhöfða maður eða afar feit
kona í fjölleikahúsi. Slíkt á lítið sameigin-
legt hversdagslegu lífi eins og vér þekkjum
það. En glæpirnir í Njáls sögu eru venju-
lega framdir af ástæðum, sem eru full-
skiljanlegar, þótt vér föllumst ekki á
þær. Engin af aðalpersónunum er það
sem vér munum nefna „glæpamann að
eðlisfari", ekki fremur en Othello; og
margar þeirra eru gæddar hetjulegum
eiginleikum eins og Othello. Samt hafa
þær allar (nema kannski Kári, sem er allt
of lýtalaus) þessa hetjulegu galla í skap-
gerðinni, sem ætíð hafa verið kveikjan í
hinum mestu harmsögum.
Þótt Njáll væri sjálfur spakur, stjóm-
samur og forvitri, maður, sem á allan