Andvari - 01.05.1967, Blaðsíða 69

andvari
HERMAN MELVILLE OG MOBY-DICK
67
tæpast komizt í návígi við kröfur hins
tauganæma smekks meS líkum hætti og
gerSist meS rithöfundum listamannaþjóSa.
AS minnsta kosti hefur hann ekki fariS
eftir honum. í því efni líkist hann
Finnanum Alexis Kivi, nokkru yngra
sagnaskáldi, sem oftar verSur minnzt á í
grannskap viS Melville, þótt þeir hafi
aldrei þekkzt. ÞaS lítur þá svo út sem
þeir hafi i rauninni skrifaS fyrir lesendur,
sem ekki voru miklir aS sundurgerS,
menn, sem þeir vildu segja eitthvaS til
fróSleiks og skemmtunar, og raunar
þekktu þeir fáa menn aSra í lífinu. Þeir
gerSu sem sé þaS, sem grunnfærir gagn-
rýnendur krefjast aS öll skáld skuli gera.
I raun og veru var þessu svo fariS aS
litlu leyti. Engir vissu betur en Melville
og Kivi, aS þaS fólk, sem þeir höfSu veriS
í grannskap viS, skildu niSur í kjölinn
og höfSu sagt frá í svo dásamlegum sögum,
las svo til aldrei neitt. Hinir sjö bræSur
í sögu Kivis höfSu meira aS segja varla
orSiS stautfærir á stafrófskveriS sitt,
höfSu jafnvel flúiS undan því og lagzt
út á merkur. Allt frá því aS prentlistin
var fundin upp, hefur stórbrotnum skáld-
skap, einföldum í sniSum, reynzt erfitt
aS ná tökurn á óbreyttum lesendum. Eg
ímynda mér einnig, aS bæSi þessi snjöllu
íhlaupaskáld, Melville og Kivi, hafi hugs-
aS sér aS lesendum hina ágætustu í þeim
flokki. Þegar þeir skrifuSu, varS þeim
hugsaS til lærimeistara sinna, en þar 'var
síSur um aS ræSa vinsæla samtíSarrit-
höfunda en höfunda Biblíunnar, Cer-
vantes og Shakespeare. Þeir hafa viljaS
skrifa fyrir þá, þeir hafa hugsaS, aS menn
eins og Jesaja, Cervantes og Shakespeare
mundu geta lesiS bækur þeirra sér til
gagns, gætu í raun og sanni lært
eitthvaS af þeim og þess vegna yrSu
þeir aS hagnýta hinn sjaldgæfa efniviS
sinn til hins ýtrasta, hafiS og skóginn,
því aS sjálfsögSu létu þessi stórmenni sér
ekki miklast af því, sem venjulegum
skáldum kunni aS detta í hug. Allt þaS
sem Melville og Kivi tjáSu svo innfjálgt
í samfélagi viS hina stærstu, virtist einn-
ig hæfa vel þeim smæstu, því aS þar er
fjarlægS hjartnanna oft sára lítil.
Melville er fullvalda og þóttafullur
gagnvart lesandanum og hugsar ekki um
þaS fyrst og fremst aS skapa þaS sem
kitlar dekraSar taugar. Hann krefst af
lesandanum hugarfars, þar sem vítt er
til veggja. MaSur finnur hjá Melville
höfundarkennd, sem ef til vill mætti orSa
á þessa lund í ávarpi til lesandans:
ÞaS sem eg verS aS segja þér er vissu-
lega mikils háttar, og þú verSur í raun og
sanni aS skilja þaS. Þetta er ekki smá-
vaxin hneykslissaga, þar sem þú í einum
hvelli ert kominn inn í söguflækjuna og
hefur leyst hana í einum hvelli. Eg hef
leitazt viS aS gera bókina líka hafinu og
mér finnst þú eigir aS kenna hljómfall
þess og skilja þaS, aS heimur Leviatans
er veggjavíSari en eldhúsiS þitt, á sama
hátt og búrhveliS líkist lítt gullfiski. AS
vísu veit eg, aS Hómer hóf mál sitt í
miSri sögu, en eg byrja á upphafinu. En
þar á eftir var Hómer ekkert aS flýta sér.
ViS kynnumst vel biSlum Penelópu, þar
næst förum viS á flakk meS Telemakkusi,
oftar en ekki úrleiSis, en viS vitum fyrir
fram, aS sú för er tilgangslaus, en allt
skal búiS undir komu Odýsseifs. Á sama
hátt er allt hér svo mikilvægt, aS viS
verSum aS gjörþekkja hlutina áSur en
viS verSum menn til aS mæta hinum
hræSilega Moby-Dick, búrhvelinu hvíta.
Og ef þú hefur ekki nenningu í þér aS
fylgjast meS, þá er þaS leiSinlegt og
kemur þér sjálfum í koll. En bíddu nú
andartak og hlustaSu. Því aS þaS sem
eg ætla aS segja þér hefur aldrei fyrr
veriS sagt, þaS er meS öllu óþekkt, og
þaS verSur aldrei síSar sagt meS þessum
hætti. Eg fór á sjóinn til þess aS sjá þaS