Andvari - 01.05.1967, Blaðsíða 70

68
MARTIN A. IIANSEN
ANDVARI
allt og segja £rá því í eitt skipti fyrir öll.
Ekki skaltu halda, að eg segi þetta af
einskærum hroka, því að þá hefði eg sjálf-
sagt teygt lengur lopa minnar eigin sögu.
En taktu nú eftir þvi hvaða ævi þeir eiga,
hvalveiðimennirnir. Lítill bátur úr hálf-
tommu borðum, fimm manna áhöfn,
leggur út á rúmsjó og festir taug í hval,
búrhveli. Þessi Samson er sterkari en
hópur fíla og í hlutfalli við bátinn er
stærðin hin sama og á ketti og mús. Og
búrhvelið er ein hættulegasta og hugrakk-
asta skepnan í dýraríkinu, án vangaveltu
ræðst það á risakolkrabban, sem er lost-
æti þess. Jæja, og hvað kemur svo?
urinn snýst gegn okkur og við losum
taugina, en báturinn skríður gegnum öld-
urnar allhratt eins og hestur á stökki.
Kannski snýr hvalurinn sér við og molar
bátinn í einu höggi með sporðinum, sem
er meistaraverk, að tign gengur hann
næst mannshendinni. An tillits til að-
stæðna er það ætlunarverk okkar að
drepa hvalinn. Menn verða þá að skilja,
að hver sá, sem leiður er á lífinu, á allra
kosta völ í þessum starfa og að slíkar mann-
eskjur, sem svo elska flotann á ómælis-
hafinu, að þeir um stund gleyma stefnu
síns eigin skips, eða í algleymingi geta
séð hafið verða að kornökrum og landið
að úthafi og mennina að langvíum, eiga
þess sérlega kost að fara sína hinztu för
í djúpið með særðan hval að förunaut.
í stuttu máli, kæri lesari, ef þú vildir
fást við það reiknisdæmi, hve mörg góð-
skáld þú teldir mundu komast lífs af
á hvalveiðum, þá mundi kannski fara
fyrir þér sem ættföðurnum Abraham, sem
bað um að bænum Sódóma yrði þyrmt,
ef fimmtán góðir menn fyndust þar, en
lækkaði síðan töluna, fyrst niður í tíu, þá
í fimm, og þó mun hinn spaka mann hafa
grunað, að þessi tala væri jafnvel of há.
Eg má þá einnig geta þess, að þótt hval-
veiðar hafi verið stundaðar á bátum með
sama hætti í fimmtán, eða eigum við að
láta okkur nægja að segja í fimm þúsund
ár, þá er það sem sé í fyrsta skipti að saga
þeirra er sögð svo sem hæfir hinum mörgu
kynslóðum hugprúðra manna, og er þá
alla vegana sennilegt, að bið verði á að
sú saga verði aftur sögð. En eg set fram
þessi rök til þess eins, að þú getir beitt
þeim við efnishyggjumennina, en sjálfs
mín vegna skipta þau ekki öllu rnáli,
því að eg læt mér nægja það ákvarðaða
hlutskipti, að verða sá, er sagði þessa
sögu í eitt skipti fyrir öll. Og í sama
mund er mér það ljóst, að eg verð að
gefa lesaranum hlutverk, hann verður í
raun og sanni að þekkja allt, skilja allt,
elska allt.
Melville er dásamlegt íhlaupaskáld,
á tindi snillings, og hann er rithöfundur,
sem í ríkasta mæli hefur tilætlun í því,
sem hann skrifar. Allt sem hann hafði
áður gert var einskonar undirbúningur að
„Moby-Dick“, og í þessu skáldriti fer hon-
um eins og byrjandanum, allt sem hann
býr yfir skal talið fram. Melville sóar hér
öllum eignum sínum, þær uxu og uxu,
hann varð æ auðugri meðan hann skrifaði,
unz hann hafði gefið aleigu sina og að
ævilokum var hann örsnauður og ókunnur
fyrir sakir hins fullskapaða skáldverks,
svo sem er hlutskipti listamannsins.
En hafi Melville verið einmana skáld
og ekki unnt að greina skáldbræður
í návist hans, þá er hitt þó furðulegra
hve sifjaskyldur hann er öðrum skáld-
söguhöfundum, sem uppi voru eða nýdán-
ir víðs vegar í löndum handan hafsins.
Þær kynslóðir sköpuðu skáldsögur og
„Moby-Dick“ var þeirra bróðir. Þótt hún
yrði til á útjöðrum evrópskrar menningar,
austurströnd Norður-Ameríku, þá skipar
skáldsaga Melvilles miðlægan sess í tíma
og tegund hinna mörgu epísku skáldrita
á blómaöld hins lausa máls í Evrópu.
Arið 1851, útkomuár bókarinnar, skipar