Andvari - 01.05.1967, Blaðsíða 32

30
JÓN GÍSLASON
ANDVARI
var bæði grimm og langvinn, en þó
mátti heita, að Sófokles lifði hana allt
til enda. Hefur með nokkrum rökum
verið sýnt fram á, að Aþenuborg sjálf
með sínum hetjulega þrótti, sem hvergi
vildi hopa eða slá af sínum kröfum, hafi
blásið Sófoklesi í brjóst hugmyndinni um
sína frægustu persónu, Oidípús konung.
Reynsla Sófoklesar sem herforingja og
stjórnmálamanns kann að hafa átt veru-
legan þátt í mótun persónunnar Oidí-
púsar konungs. Bæði sem herforingi og
stjórnmálamaður lék hið fræga harmleika-
skáld mikilvægt hlutverk í hinum hrika-
lega hetjusjónleik samtíðarinnar: tilraun
lítillar borgar eins og Aþenu til að
þröngva undir yfirráð sin öllum hinum
gríska heimi. Hún hafði sett sér það mark-
mið að verða með svipuðum hætti ein-
völd á sviði stjórnmála í Grikklandi öllu
eins og hún bar af í andlegum efnum og
listum. Meginlandið gríska og allar eyj-
arnar áttu að lúta henni, já, meira að
segja hin fjarlæga, auðuga og volduga
Sikiley skyldi kúguð til hlýðni. Hefði
slíkt stórmennskuæði getað verið samhoð-
ið hvaða harmleikahetju sem var, t. a. m.
Ajax. Hvers konar stóráföll og ósigra lét
Aþenuborg hvergi á sig fá. Ráðleggingar
og hótanir lét hún sem vind um eyru þjóta.
Það var sem þrek hennar og þolgæði væri
óbugandi. Oll fullorðins- og elliár Sófo-
klesar var sem Aþenuborg væri knúin
ómótstæðilegu afli eftir hinni stórfeng-
legu örlagabraul, unz hún steyptist fram
af hengiflugi ófaranna. Hún minnir því
á hetju í harmleik eftir Sófokles, sem
ekkert vill sjá nema það takmark, sem
hún hefur einsett sér, en ógerlegt er að
ná.
Fróðlegt er í þessu sambandi að athuga
síðustu ræðu Períklesar hjá Þúkýdídesi.
Er merkilegt að sjá, hve andi hennar og
jafnvel sjálft orðalagið minnir á harm-
leikina. „Þér verðið að gera yður grein
fyrir,“ segir Períkles við Aþeninga
„að Aþenuborg hefur getið sér mestan
orðstír meðal manna fyrir það, að hún
hefur eigi látið bugast af mótlætinu,
fyrir að hafa misst fleiri menn og lagt
harðara að sér en nokkrir aðrir í styrjöld,
enda er ríki hennar meira og voldugra en
nokkuð annað hefur verið fram á vora
daga. Og þó að vér misstum einhvern
tíma eitthvað af þessum yfirráðum, þá
mun minningin lifa að eilífu meðal
þeirra, sem á eftir oss koma Má segja,
að hér sé hvert orð hlaðið hinum stolta
hetjuanda, sem vér Islendingar könn-
umst einnig mæta vel við úr fornbók-
menntum vorum:
Deyr fé,
deyja frændr,
deyr sjalfr hit sama!
en orðstírr
deyr aldrigi
hveims sér góðan getr.
Sófokles lifði og hrærðist í stjórnmála-
lífi sinnar samtíðar og var beinlínis við-
riðinn ýmsa stóratburði. Vegsemd og
veldi Aþenuborgar hafa hlotið að vera
honum rík í huga, þegar hann skóp
snilldarverk sín og leiddi fram á sjónar-
sviðið í leikhúsi Díonýsosar hinar óbil-
gjörnu og ofsafullu hetjur, sem allar hlíta
sama skapadómi, af því að þær kunna
ekki að vægja.