Andvari - 01.05.1967, Blaðsíða 76

74
MARTIN A. HANSEN
ANDVARI
iel Hawthorne, sem bókin er helguð, nýj-
an og vitran vin, sem olli því, að Melville
var einu ári lengur að skrifa bókina en
áætlað hafði verið — samt hefur hún verið
furðulega fljót í smíðum, sýnilega hálft
annað ár ásamt vísindalegum rannsóknum
sem með þurfti. Ráð Hawthomes máttu
sín nokkurs, við vitum þó ekki hversu
mikils. En það mætti hugsa sér, að Mel-
ville hafi blandað hvalveiðiævi sinni í
skáldsöguna. Kallið mig Ismael- — sú
setning er þó ekki fengin að láni hjá nein-
um vini, hún ber á enni sér handbragð
snillingsins. Með því höggi hjó hann á
þær festar, sem tengdu hann sögunni. Því
Ismael er ekki Melville. Hann líkist hon-
um, en hann er það ekki.
Ismael er sonur ambáttarinnar Hagar,
óskilgetinn sonur Abrahams og taldist ekki
af kyni ættfeðranna. Sonur og höfðingi
eyðimerkurinnar. Ismael á sér enga sögu,
engin ætt viðurkennir hann og þannig á
Ismael skáldsögunnar sér enga sögu. Við
fáum rétt veður af því, að hann hafi víst
verið skólakennari, þótt ungur væri, en
ábendingin er hlédræg. Við hana bætist
sú skýring, nærri því glettnisleg, að Ismael
fari í hvalveiðitúr sér til hressingar. Allt
stefnir þetta að því sama: Okkur á að
skiljast, að Ismael séu ekki ráðin sömu
örlög og hinum í skáldsögunni. Það kemur
heldur hvergi fyrir, að viðburðimir mark-
ist af nærveru hans eða hlutdeild. Hann
er aðeins nærstaddur er þeir gerast. Að
hann að lokum með furðulegum hætti
kemst einn lífs af, það er bundið nafni
hans og því hlutverki, sem hann leikur:
Hann er vitnið, áhorfandinn, sögumaður-
inn. í þessu efni líkist Melville fornsög-
unum, hann vill segja söguna um munn
vitnis.
Melville er þó yngri en fomsögurnar.
Hann ljóstrar því upp, að nú skuli verða
skáldað. Kallið mig Ismael! byrjar hann.
Með því vill hann segja lesandanum:
Gerðu þér nú ljóst, að nú verður þér saga
sögð, að nú ertu undirorpinn lögmálum
hugmyndaflugs og sagnaskáldskapar. En
það hefðum við einnig skilið, ef hann
hefði byrjað á þessa lund: Nafn mitt er
Ismael. Þá er Ismael heldur ekki Melville.
En kallið mig það. Þá skilst okkur: að
sönnu geisar ímyndunaraflið fram, en
við vitum, að allt sem notað er, rúmið,
hlutirnir, allur efniviður hugmyndaflugs-
ins er sannur, höfundurinn ábyrgist það.
ímyndunaraflið er nú með í förinni,
höfuðgerningur sögunnar er alls staðar
undirbúinn, hinir mörgu aðfarakaflar
velta og snúa við stefjunum sem síðar
skulu leikin til loka. Síðar, þegar langt
er komið sögunni, eigum við að geta
litið um öxl og skilið við hvað er átt
í predikun Mapples prests, í minninga-
töflunum í kirkju hans, í málverkinu af
skipi og hval hjá Höfða, svo sem Ismael
sá það á hvalveiðaraknæpu, þar sem
hann hitti einnig konungssoninn, skutl-
arann Queequeg, þennan rólynda göf-
uga mann, sem stendur svo djúpum rót-
um í grunni tilverunnar. Ismael og hann
verða vinir og Ismael fórnar tréguði
Queequegs, Yojo, logandi spónum, og
þetta er nauðsynlegt til þess að við getum
skilið til fulls, hversvegna Ismael bjarg-
ast.
Brátt fáum við fregnir af Akab skip-
stjóra, leiðtoga þeirra. En það er eins
um hann sem hinn mikla fjanda hans,
lengi kynnumst við honum aðeins af af-
spurn áður en við hittum hann. Ismael
beinir huga okkar í ákveðna átt, Akab
hét konungur einn illur, stendur þar.
Hann er kunnur, hann var af ætt Davíðs
og því af ætt Abrahams og örlögin leika
hana grátt. Um Akab segir svo í Gamla
testamentinu, að hann féll frá sönnum
guði, og svo sem Akab er líkur Jónasi
gefur nafn hans einnig til kynna, að
hann er vilji, sem ris gegn frumlögmáli