Andvari - 01.05.1967, Side 71

andvari
HERMAN MELVILLE OG MOBY-DICK
69
ekki aðeins sess á öldinni miðri, en ein-
mitt um þetta leyti leysa ný og mikil
sagnaskáld aldurhnigna kynslóð sömu
veru af hólmi.
Þegar menn virða fyrir sér þennan
flokk sagnaskálda og sjá, hve margt er
sameiginlegt með þeim í hug og hug-
myndaauðgi, þótt vitað sé að gagnkvæm
áhrif voru lítil með þeim sakir fjarlægð-
anna, þá er það freistandi að nota orðið
ákvörðun, eða menn verða að ímynda
sér einskonar andans taugar, er neðan
moldar tengi þessi skáld, sem dreifð eru
um hálfa jarðarkringluna.
Steen Steensen Blicher andaðist þremur
árum áður en „Moby-Dick“ sá heimsins
ljós, og hann er eklci veigaminnstur meðal
þeirra, sem nefna má. Eg hygg að Blicher
hefði uppgötvað ossíanska ástríðu í skáld-
sögunni og vaknað í honum mikil þrá til
hafsins, og á göngu um heiðarnar hefði
hann mátt halda, að haugarnir í fjarska
væru hvalir, sem rufu sjóndeildarhringinn.
Hin mikla enska skáldkona, Emily
Bronté, dó sama ár og Blicher, skáld-
skapur hennar enn lítt kunnur, en skáld-
saga hennar, „Veðurbarnar hæðir", hafði
komið út árinu áður. Hún er dulin systir
„Moby-Dicks“.
Og árinu áður en „Moby-Dick kom út
og Meville var að vinna að bókinni
andaðist Honoré de Balzac, sem hefði án
efa ekki haft tíma til að lesa Melville,
þótt honum hefði enzt aldur til, því að
hann þurfti nú sjálfur að skrifa. En ef ein-
hver hefði lesið fyrir hann þótt ekki væri
nema 23. kapítulann í ,,Moby-Dick“, hann
er aðeins ein blaðsíða og lýsir hinum fá-
mælta Bulkington, sem stendur við stjórn-
völ á hvalveiðiskipinu „Pequod" á ískaldri
vetrarnóttu, þá hefði Balzac strax skilið,
að hann ætti eftir að sitja á bekk með
þessum rithöfundi á ódáinsakri.
Sama ár sendi Charles Dickens frá sér
38 ára gamall „David Copperfield". Hann
hafði þá þegar skrifað margar sínar fræg-
ustu bækur og að minnsta kosti hafa menn
þótzt kenna áhrifa frá „Oliver Twist“ á
eina af fyrri skáldsögum Melvilles.
Það er kannski enn einn samtíðar-
maður, sem hefur orkað lítið eitt á Mel-
ville, þótt áhrifanna gæti ekki mikið. Það
er Victor Hugo. Arið sem „Moby-Dick“
kom út var umhleypingasamt ár í ævi
Hugos, sem þá var orðinn nafntogað
skáld. Stjórnlagarofið á Frakklandi 1851
knýr hinn stjómmálasinnaða rithöfund
til að hverfa úr landi og í nokkur ár býr
hann landflótta á Jersyeyju. Á sama hátt
og finna má hina frægu samtalslist Hem-
ingways þegar í ritum Hugos, verður
maður að ætla, að Melville hafi sótt til
hins franska rómantíska skálds hið mikla
vænghaf hugmyndaflugsins.
Árið 1851 verður annað sagnaskáld að
flýja, hann er mestur meðal Svía, C. J. F.
Almquist. Hann er 58 ára gamall, pen-
ingamál hans öll í óreiðu og grunaður um
að hafa myrt okrara. Hann flýr til föður-
lands Melvilles, þangað leituðu ófáir með
mjög slæma samvizku, en eignuðust af-
kvæmi með sérlega góða samvizku.
Ári síðar en „Moby-Dick“ kemur út í
Rússlandi „Dagbók veiðimannsins" og var
það frumverk Ivans Turgenjefs. Hann var
einu ári eldri en Melville. En Dosto-
jevski, sem er tveimur árum yngri en
Ameríkumaðurinn, sat árið 1851 annað ár
sitt í fangelsi langt austur í Síberíu og Leo
Tolstoj, sem þá var 23 ára gamall liðsfor-
ingi, var þetta ár sendur á vígstöðvarnar í
Kákasus.
Það er um það bil um slíkt levti,
miklu lengra í norðri, en samt undir
væng keisaraarnarins. Kornungur maður
frá þorpinu Nurmijarvi í Nýlandi í Finn-
landi. Faðir hans var fátækur skraddari
í þorpinu, sendir hinn unga mann til
Helsingfors til náms. Unglingurinn heitir
Alexis Stenwall, en kallar sig Kivi. Hann