Andvari - 01.01.1982, Page 141

ANDVARI
HEIMAFRÆÐSLA OG HEIMIUSGUÐRÆKNI
139
ann í kirkjunni fannst mér ég verða að
læra að svara öllu, sem hann beindi til
mín. Vingjarnlegt fas hans og framganga
snertu dýpstu strengi löngunar minnar
og vilja. Eflaust hefur mér einnig hlaup-
ið kapp í kinn við samfélagið við aðra
unglinga, mér óskylda. Presturinn spurði
börnin hvern helgan dag í kaldri kirkj-
unni frá því í byrjun níuviknaföstu fram
að hvítasunnu. Eg skalf iðulega af kulda
í kirkjunni og sat blautur í fætur eftir
gönguferðina, vildi ekki hafa með mér
þurra sokka og skó, þótt móðir mín
hvetti mig til þess. Eigi að síður varð
hver kirkjuferð mér til ánægju. Arið
eftir fluttist ég hingað með fjölskyldu
minni. Héðan eru nær því tvær mílur
til kirkjunnar á Húsavík. Þessa vega-
lengd gekk ég báðar leiðir alla sunnu-
daga frá upphafi lönguföstu til hvíta-
sunnudags, að undanteknum einum
sunnudegi, þegar hörð hríð geisaði.
Kverið var nú orðið eftirlætisbók mín.“
Enn eindregnari viðurkenningu fær
kverlærdómurinn hjá bónda einum í
Borgarfirði, fæddum 1861. Hann kveðst
ckki geta tekið undir þá skoðun, að
það hafi verið tilgangslaust að læra kver-
ið utan bókar. „Móðir mín sagði, að
ýmsar málsgreinar úr kverinu kæmu
henni í hug eins og sending frá Guði.
þegar vinamissir laust hana og áþekkir
harmar, en ekki vannst tóm til að lesa
Biblíuna eða önnur guðrækileg rit. Við
þá sendingu snerist sorg í von og trú-
argleði.11
Annars eru dómar yfir kverlærdóm-
inum harðir, og þyngjast þeir, er fram í
sækir. Þetta er skiljanlegt. Tungutak
kversins og innihald voru börnum fram-
andi. Nytsemi þess að kunna texta orð-
rétta er hæpnari á síðari tímum en áður,
er bækur voru fáar og áreiti ekki jafn
fjölbreytileg og nú. Einkennandi fyrir
yngri kynslóðir eru orð bónda á Suður-
landi: „Til þess að auðvelda mér að
læra það, sem til var ætlazt, var ég lát-
inn einn úti í fjósi. Afleiðingin varð sú,
að mér fór að þykja vænt um kýrnar,
en ekki um kverið, og þannig hefur það
verið æ síðan.“ Þetta er einasta gagnið,
sem bóndi telur sig hafa haft af kverinu.
Þegar yngri kynslóðir fordæma kver-
lærdóminn, á afstaða þeirra e. t. v. í
sumum tilvikum rætur að rekja til þess,
að um þeirra daga námu börn einnig
biblíusögur og fengu meira dálæti á
þeim, en þeirrar reynslu urðu eldri menn
ekki aðnjótandi.
Hjá nokkrum einstaklingum gæíir
viðhorfa frjálslyndu guðfræðinnar, er
haft hefur mikil áhrif meðal íslenzkrar
alþýðu um hálfrar aldar skeið. Bónda
úr Þingeyjarsýslu, fæddum 1875, farast
orð á þessa leið: „Að sjálfsögðu fékk
ég aldrei neina vitneskju um önnur trú-
arbrögð en kristinn dóm, hvorki heima
né hjá prestinum. Eigi að síður las ég
gríska goðafræði, og ásatrú var mér
kunn af lestri Islendinga sagna og
Snorra-Eddu.“ Guðmundur Hjaitason,
síðar þekktur sem fyrsti íslenzki lýðhá-
skólamaðurinn, dvaldi á bænum um
hríð, og með honum urðu umskipti:
„Hann tók saman ofurlítið rit: ,,Um
trúarbrögð fornþjóða.“ Ég tók afrit af
bókinni og á það enn. Þar er gerð grein
fyrir helztu þáttunum í átrúnaði og
heimspeki Kínverja, Indverja, Persa,
Egypta, Grikkja, Gyðinga, Rómverja,
Germana, Slava og annarra þjóða. Guð-
mundur hlýddi okkur aldrei yfir það,
sem við lásum, og ég sé enga ástæðu
til að tala um þau áhrif, sem þessi fróð-
leikur hafði á Iífsviðhorf mitt, en ég
nefni hann aðeins ásamt annarri
fræðslu."
Raunar virðist eins konar trúarsögu-
leg afstaða vera ríkjandi í síðast greind-
um orðum. En annar og yngri þingeysk-