Andvari - 01.01.2002, Qupperneq 70

68
SIGURÐUR RAGNARSSON
ANDVARI
atvinnurekenda að ráða kaupgjaldinu, ef venjulegum leikreglum er
fylgt. Því taldi forysta Sósíalistaflokksins, að nú væri lag til að knýja
fram verulegar kjarabætur og verkalýður Reykjavíkur, sem mest hlaut
að mæða á, væri nægilega samtaka og stéttarlega meðvitaður til að
berjast til sigurs, jafnvel þótt gripið yrði til þvingunaraðgerða. Það
styrkti stöðu Sósíalistaflokksins til að veita forystu í þessu efni, að ein-
mitt um þessar mundir völdust sósíalistar til forystu í ýmsum helstu
verkalýðsfélögunum í Reykjavík. I ársbyrjun unnu sósíalistar stórsigur
við stjómarkjör í Dagsbrún undir forystu Sigurðar Guðnasonar, og
stýrðu sósíalistar því félagi upp frá því. Um svipað leyti var Snorri
Jónsson kjörinn formaður Félags járniðnaðarmanna og Björn Bjarna-
son settist í formannsstól í Iðju, félagi verksmiðjufólks, og svo mætti
áfram telja. Verkföll hófust þegar í ársbyrjun, og brást þjóðstjórnin við
með því að gefa út bráðabirgðalög um gerðardóm í vinnudeilum. Sam-
kvæmt lögum þessum voru öll verkföll bönnuð, en sérstök nefnd
skipuð af ríkisstjóminni skyldi ákveða kaupgjald og verðlag, þó
þannig að grunnkaup hækkaði yfirleitt ekki frá því sem var í árslok
1941. Alþýðuflokkurinn treysti sér ekki til að standa að þessari laga-
setningu og dró ráðherra sinn, Stefán Jóh. Stefánsson, út úr ríkisstjórn-
inni. Formlegum verkföllum var aflýst í kjölfar lagasetningarinnar, en
í reynd héldu þau áfram á næstu vikum og mánuðum með frjálsum
samtökum verkamanna á einstökum vinnustöðum án þess að stéttarfé-
lögin sem slrk kæmu beint að málum. Með þessari aðferð skæruhern-
aðarins var hver atvinnurekandinn af öðrum knúinn til samninga um
umtalsverðar kjarabætur. Deila verkamanna við skipafélögin markaði
hápunkt þessara dramatísku átaka. Þar reyndi Vinnuveitendafélagið að
bregðast við með allsherjaratvinnubanni á þá verkamenn, sem hlut áttu
að máli, en sú aðgerð var brotin á bak aftur á einum sólarhring. I kjöl-
farið gerði Dagsbrún kjarasamning, sem fól í sér átta stunda vinnudag,
40% hækkun á grunnkaupi, 50% álag á eftirvinnu og 100% álag á næt-
ur- og helgidagavinnu. Einnig var samið um sumarleyfi og vísitölu-
uppbót á kaup til að mæta verðlagshækkunum. Þessi samningur getur
staðið sem táknrænt dæmi um þann árangur, sem skæruhernaðurinn
skilaði verkafólki. Gerðardómslögin voru orðin að einberu pappírs-
gagni, enda felldi alþingi þau úr gildi, er það kom saman að afloknum
sumarkosningunum.
En árið 1942 var einnig mikið sigurár fyrir Sósíalistaflokkinn á
stjórnmálasviðinu. Fyrstu merki þessa sáust í bæjarstjórnarkosning-