Andvari - 01.01.2002, Side 108

106
HJALTI HUGASON
ANDVARl
guðlastari af Vallandi og einn sagði maría jósep og steytti framan í hann
hnefana.“31
Það eru ekki síst tvö sálmaskáld, sr. Halldór á Presthólum og sr. Olafur á
Söndum, sem mynda hinn kirkjusögulega hljómbotn í verkinu. Olíkt er þó
ástatt með þá skáldbræður. Sr. Ólafur Jónsson (1560-1627) á Söndum í
Dýrafirði er eitt af þekktari sálmaskáldum íslensku siðbreytingarkirkjunnar.32
Sr. Halldór mun hins vegar vera persónugervingur sr. Sigurðar Jónssonar
(1590-1661) á Presthólum í Núpasveit, sem orti í yfirbótarskyni 50 hug-
vekjusálma út frá meditationum Jóhannesar Gerhards og 46 sálma út frá Dag-
legri iðkun guðhræðslunnar eftir sama höfund.33
Sr. Ólafur á Söndum kemur fram sem einn af hugmyndafræðingum þeirr-
ar samfélagsskipunar sem ríkti á sögutímanum og fól í sér þá sýn að yfirvöld-
in væru verkfæri í höndum Drottins. Þegar dómsdagur var upp runninn, þeg-
ar hinir háu voru lítillættir en hinir undirokuðu og þjáðu biðu upphefðar sinn-
ar og kóngsins súpu á Þingvöllum blandaðist sr. Ólafur mjög inn í deilur
manna - af því að auðvitað deila menn á dómsdegi: „Vel á minst, sagði blind-
ur glæpamaður. Við hvað átti séra Ólafur á Söndum þegar hann í sínu dáfagra
vessi bað vorn herra Jesú senda yfirvöldunum lið? “34
Vísar hann þar til sálmvers sem biskupinn í Skálholti óf líka fagurlega inn
í kvöldbæn sína eftir að hafa etið rúsínugraut og drukkið kláravín í Stórustofu
heima í Skálholti:
Vors herra Jesú vemdin blíð
veri með oss á hverri tíð,
guð huggi þá sem hrygðin slær
hvort þeir eru fjær eða nær;
kristnina efli og auki við,
yfirvöldunum sendi lið.
Hann gefi oss öllum himnafrið.''
Þess má geta að versið hefur fylgt sálmabókum okkar fram á þennan dag.
Skoðanir voru skiptar og einn taldi sr. Ólaf geta étið skft. Sá blindi sagði
aftur á móti:
Ekki veit ég hvað séra Ólafur á Söndurn getur étið... En það hef ég fyrir satt, að þegar
meistari Brynjólfur var orðinn svo gamall að hann var hættur að kunna grísku og hebresku,
svo og búinn að gleyma þrætubók og stjörnubók, og vissi ekki leingur hvernig á að beygja
mensa í latínu, þá fór hann í sífellu með þetta vess eftir séra Ólaf á Söndunt, sem móðir
hans hafði kent honum í vöggu.36
Líklega er þetta sannferðug lýsing á íslensku hugarfari og hugarheimi á 17.
öld. Það er að guðsorð hafi verið það fyrsta sem menn heyrðu er þeir tóku að
nema hljóð þessa heims og það síðasta sem þeir mundu þegar skynjun þeirra