Andvari - 01.01.2002, Side 109

andvari
KLUKKA ÍSLANDS í KIRKJUSÖGULEGU UÓSI
107
a heiminum fjaraði út en það jafnframt vafist inn í deilur manna um heims-
mynd og samfélagssýn. Efi og vantrú hefur lfka án efa átt sína fulltrúa á jöðr-
hins einsleita samfélags þar sem hlýðni við yfirvöld ríkis og kirkju stóð
höllustum fæti. Þá hefur fólk líka fremur kynnst kenningu kirkjunnar í sálm-
um og versum eins og hér er lýst en af hreinu og ómenguðu orði Biblíunnar
sem ekki varð alþýðubók fyrr en á 19. öld.37
Kerlingin móðir Jóns Hreggviðssonar huggaði sig dögum oftar við iðrun-
ursálma sr. Halldórs. Það gerði hún t. d. meðan hún beið farnings yfir Elliða-
ar og enn var hún að syngja úr þeim „skothendu Krossskólasálmum sr. Hall-
dórs“ þegar sonur hennar kom heim úr sinni löngu ferð yfir Holland og Dan-
mörku.3x Þetta er sannferðug lýsing á hugarfari alþýðukerlinga á sögutíma ís-
landsklukkunnar og sr. Halldór er táknmynd hins klassíska íslenska sálma-
skálds sem þjáð alþýða leitaði hugsvölunar hjá í kröm sinni um daga lút-
hersks rétttrúnaðar. Sú huggun sem bauðst í sálmaarfinum fólst líka fremur í
'ðrun og yfirbót en fyrirheiti eða von um bjartari framtíð.
/
Kirkjusögulegur rammi Islandsklukkunnar
hegar reynt skal að draga upp kirkjusögulegan ramma að atburðuin íslands-
hlukkunnar má gera það út frá nokkrum sjónarhornum. Hér skal staldrað við
brjú: Hið stofnunarlega, hið persónusögulega og loks hið hugmyndalega.
Kirkjustofnunin
Islandsklukkan á sér stað milli tveggja mikilla breytingaskeiða í sögu ís-
'ensku kirkjunnar. Er þar átt við siðaskiptin um miðja 16. öld og „allsherjar-
vísitatíu“ Ludwigs Harboes skömmu fyrir miðja 18. öld. í kjölfar hennar áttu
niargháttaðar breytingar sér stað á íslensku kristnihaldi svo í raun réttri mætti
kalla þetta skeið siðbreytinguna síðari. í handhægu stofnunar(sögu)legu yfir-
ðti sem Bjöm Karel Þórólfsson birti sem inngang að skrá yfir Biskupsskjala-
safn í Þjóðskjalasafni mótar hann að því er ég best veit heitið landskirkja um
lslensku kirkjuna á þessu skeiði. Helstu einkennum hennar lýsir hann svo:
Þrátt fyrir allar breytingar, sem nýr siður og vald konungs yfir kirkjunni höfðu í för með
sér, varðveitti hún Iöggjafararf úr móðurkirkjunni með nokkuri festu. Kirkjan var frjálsleg
að mörgu leyti, þangað lil embættismannastjórn einveldisins komst hér á:
yrhöndum siðaskiptamanna á íslandi tóku síðari kynslóðir í arf kirkju sem
hafði íslensku að opinberu tungumáli í Biblíu, helgisiðum og boðun. Þetta
Var allt annað en sjálfsagt þegar við höfum í huga þróunina í Noregi og Fær-
eyjum.40 íbúar þessara landa glötuðu tungumáli sínu í kjölfar siðaskipta ekki