Andvari - 01.01.2002, Side 111

andvari
KLUKKA ÍSLANDS í KIRKJUSÖGULEGU UÓSI
109
bæði til nýr guðfræðilegur skilningur í anda lútherskrar guðfræði og efling
veraldarvaldsins. Hin lútherska guðfræði svipti biskupa formlegu veraldlegu
valdi og setti kirkjulegu valdi þeirra auk þess þröngar skorður og tengdi það
alfarið fagnaðarerindinu. í takt við þá hugmyndafræði átti félagsleg staða
biskupa í danska ríkinu að taka margháttuðum breytingum. Biskupar voru
sviptir pólitískum völdum sem m. a. komu fram í setu þeirra í ríkisráði og
tekjur þeirra voru stórlega skertar með upptöku á eignum biskupsstóla og
biskupstíundum.47 f þessu ljósi ber að skoða biskupinn í íslandsklukkunni.
Hann er vissulega einn af höfðingjum landsins en í aukahlutverki í saman-
burði við veraldlega valdsmenn. Hann gegndi embætti sem að nokkru leyti
hvíldi frekar á fornri frægð en eiginlegu valdi.
Sögupersónurnar
Þær geistlegu persónur sem mest koma við sögu í íslandsklukkunni eru bisk-
upshjónin og dómkirkjupresturinn í Skálholti. í skugga þeirra koma síðan
fram ýmsir aðrir kirkjunnar þjónar. Sumir eru raunverulegar sögupersónur en
uðrir uppdiktaðir líkt og að framan greinir um sálmaskáldin tvö. Ein þessara
uukapersóna er Garðaklerkur á Akranesi en honum er lýst svo í hinni
ógleymanlegu lykilsenu í baðstofunni á Rein: „í humátt á eftir hinu fríða
föruneyti gekk sálusorgari Jóns Hreggviðssonar, sóknarpresturinn í Görðum,
úsamt fjárhundi sínum með hnígandi rófu, þefandi.“4S
Það fer lítið fyrir þessum búandpresti í samfylgd biskupsins í Skálholti og
menntamannsins frá Kaupmannahöfn. í mannlýsingunni beinist athyglin
jafnvel fremur að hundinum en húsbónda hans. Örlar hér á mikilli breidd
bæði í menningu og efnahag sem einkenndi íslensku prestastéttina í raun frá
uPphafi og fram á 19. öld.49 Sálusorgarinn gegnir síðan einkum hlutverki
^eðalgangara milli höfðingjanna og almúgans: „Biskupinn bað séra Þorstein
að segja erindi assessorsins og kalla síðan á alt heimafólk, því hann vildi
veita því blessun sína.“50
Sr. Þorsteinn þessi er stíliseraður af höfundinum. Um það leyti sem Jón
Hreggviðsson var hýddur þjónuðu tveir Jónar Görðum hvor eftir annan, Jón
Grímsson (f. 1628) frá 1670 til dauðadags 20. mars 1684 er nafni hans Jóns-
Son (f. um 1659) tók við og hélt staðinn til 1718.51
Þegar að aðalpersónum sögunnar kemur er mikilvægt að hafa í huga um-
^æli höfundarins um að þær lúti „einvörðungu lögmálum verksins sjálfs.“52
Þeir sögulegu einstaklingar sem Laxness fellir inn í verk sitt eru því að veru-
legu leyti skapaðir af honum sjálfum. Við mótun þeirra vegur og nauðsyn
yerksins þyngra en sannfræðin þótt í sumum tilvikum kunni að vera byggt á
eldri persónulýsingum, jafnvel frá samtímamönnum sögupersónanna.53 í
ýsingu hinna geistlegu persóna skín lrka í gegn ákveðinn kirkju- og kristin-