Andvari - 01.01.2002, Page 114

112
HJALTI HUGASON
ANDVARI
ar vekur blendnar tilfinningar. Hann er ýmist nefndur „...það mikla latínu-
skáld og doktor, sá frómi guðsmaður séra Sigurður Sveinsson, einn auðug-
asti maður í stiktinu,“62 eða sá „frómi brennumaður og hálærði túngusker-
ari.“63 Innkoma dómkirkjuprestsins er einnig svipmeiri en biskupsins: „I dyr-
unum stendur lítill maður velvaxinn, prestklæddur, þeldökkur, svarbrýndur
með rauðar varir og hefur tamið sér seinar hreyfíngar. Hann er dálítið ljós-
fælinn.“64 Dómkirkjupresturinn er meinlætamaður sem „.. .helti aðeins dropa
af sýru í staup sitt, kvaðst ekki neyta víns, síst að kvöldlagi, en bað öllum
virkta sem í hreinum hug, með guðs velþóknan, lyftu bikar á góðri stund.“65
Þó kunni hann líka að teygja gæðing, stríðalinn og skaflajárnaðan á Hunda-
polli í ljósaskiptunum.66
Á sögutíma íslandsklukkunnar komu dómkirkjuprestar og fóru. Alls mun
heill tugur presta hafa þjónað á þessum pósti frá því Snæfríður var ung stúlka
í Skálholti þar til hún varð kærasta biskupsefnisins á staðnum. Sr. Sigurður
kann samt að eiga örlítið sameiginlegt með eftirmanni meistara Jóns Vídalíns
á biskupsstóli, þ. e. Jóni Árnasyni (1665-1743), þó honum svipi líklega enn
meira til annars Jóns sem líka þjónaði á staðnum, að vísu hvorki sem biskup
né dómkirkjuprestur heldur sem skólameistari og er þar átt við Jón Þorkels-
son (1697-1759). Jón Árnason var siðavandur og stjómsamur biskup sem
barðist gegn brennivínsinnflutningi, dæmdi fleiri presta frá kalli en þekktist
bæði fyrir og eftir hans tíma og bannfærði a. m. k. einn bónda sem lengi þver-
skallaðist við að ganga til altaris.67 Má í því sambandi minna á mál Halldórs
Finnbogasonar af Mýrum sem var fleygt ofan í jarðholuna til Jóns Hregg-
viðssonar á Bessastöðum fyrir að hafa neitað að taka sakramentin, var ákærð-
ur sem opinber guðlastari og helgidómsins forsmánari og dæmdur til að
tunguskerast.68 Jón Þorkelsson var jafnvel enn umvöndunarsamari en biskup
hans og var helsti forvígismaður píetismans í íslenskri kirkjusögu.69 Fyrst og
fremst er þó sr. Sigurður sköpun Laxness sjálfs. Það er þess vegna sem hann
ber vitni um svo margslungna og „heillandi“ (í merkingunni tremendum et
fascinosum) persónusköpun hvað sem okkur kann svo að finnast um persón-
una sjálfa í hörku sinni og harðlífi.
Hugmyndaheimurinn
Sé loks vikið að hinu hugmyndalega sjónarhomi má kenna sögutíma íslands-
klukkunnar við tvö fyrirbæri og er annað kirkjupólitískt en hitt guð-
fræði(sögu)legt. I kirkjupólitíkinni kallast tímabil Islandsklukkunnar hið
konfessionella (en á íslensku má útleggja konfession sem kirkjudeild). Er þar
átt við að á þessu skeiði höfðu siðbót og gagnsiðbót klofið hina einu, al-
mennu kirkju miðaldanna í tvær andstæðar fylkingar, rómversk-kaþólska og
evangelísk-lútherska, og höfðu þær fordæmt hvor aðra. Guðfræði(sögu)lega