Andvari - 01.01.2002, Qupperneq 129

ÁRMANN JAKOBSSON
Nietzsche í Grjótaþorpinu
Siðferði manns og heims í Atómstöðinni
1. Passíf ágengni
Maður verður aldrei of veikur, sagði organistinn.
Hún æpti, sagði guðinn.
Kvöl og sæla eru tveir hlutir svo líkir að þarámilli verður ekki greint, sagði organist-
inn. Mesta nautn sem ég þekki er að vera veikur, einkum mikið veikur.1
Qrganistinn í Atómstöðinni er ein dularfyllsta en jafnframt eftirminnilegasta
skáldsagnapersóna Halldórs Laxness. Hann er enn frernur fyrsta aðalpersón-
an i skáldsögu Halldórs sem aldrei er nefnd fullu nafni þó að einu sinni sé
sagt að nafn hans sé algengt (46).2
Nafnleysi organistans er ef til vill engin tilviljun. Atómstöðin er tileinkuð
c-nendi Guðmundssyni í Unuhúsi sem lést meðan Halldór var með bókina í
Srniðum og eins og Peter Hallberg hefur sýnt fram á fékk organistinn ýmsa
ai ætti Erlends eftir því sem sögunni miðaði fram.3 Hann var þó til í stórum
'áttum áður en Erlendur lést og torvelt er að festa hendur á því að hve miklu
eyti hann var hugsaður sem hliðstæða Erlends frá öndverðu þó að sumar
Setningar organistans séu nánast bein tilvitnun í Erlend. Samt er organistinn
ekki Erlendur og líklega skiptir Erlendur ekki öllu máli þegar við túlkum
Pessa skáldsagnapersónu.
Ef til vill má einnig setja nafnleysi organistans í samhengi við að organist-
'nn er ekki maður aðgerða. Hann er þvert á móti fremur passíf persóna. Til
aö nrynda yfirgefur hann hús sitt aðeins einu sinni í sögunni. Þegar betur er
§áð virðist organistinn raunar í langri röð aðgerðalítilla persóna í verkum
alldórs Laxness sem eru áhorfendur fremur en gerendur, eins og utan við
e|minn og sjá hann þar af Ieiðandi eins og glöggir gestir. Oft eru þessar per-
sonur konur. Hallbera í Urðarseli, tengdamóðir Bjarts í Sumarhúsum, er ein
SLl fyrsta.4 Þannig má augljóst vera frá fyrstu sýn að orð organistans eru mik-
nvæg.
Organistinn er einnig forveri margra persóna í síðari verkum Halldórs Lax-
ness. Þar má nefna Björn í Brekkukoti, íbsen Ljósdal í Prjónastofunni Sól-
lnni> pressarann í Dúfnaveislunni og Jón prímus í Kristnihaldi undir Jökli.