Andvari - 01.01.2002, Page 134

132
ÁRMANN JAKOBSSON
ANDVARl
við stór hús: „Ókunnugur mundi þræta, jafnvel sverja fyrir að þar væri hús“
(18). Þannig er hús organistans á mörkum þess að vera til, svo óágengt er
það. Þegar Ugla finnur loksins húsið þarf hún að finna dyrnar. Þær eru á bak-
hlið þess, jafn öfugsnúnar og siðferðishugmyndir organistans. Maðurinn
sjálfur kemur seint til dyra, er „grannvaxinn ... á næstumþví aungvum aldri"
(18). Það sem Ugla tekur fyrst eftir eru augu hans sem eru hrein, vinhlý og
sposk. Augun eru að almannatrú spegill sálarinnar og augu þessa manns eru
vísbending um að hann sé góður maður. Síðan ávarpar Ugla organistann.
Hann er ekki fyrri til að tala og fyrstu viðbrögð hans eru að hlæja „einsog
hann væri að narrast að mér, eða kanski öllu heldur sjálfum sér, og þó elsku-
lega“ (19). Það er ekkert ágengt við fas organistans. Öfugt við ýmsar persón-
ur í síðari verkum Laxness fer hann ekki heldur undan í flæmingi þegar hann
er spurður um hver hann sé.13 Hann horfir brosandi á Uglu og tekur henni
með hlýju. Það er fyrst þegar minnst er á lúterstrú að hann fer að koma á
óvart.
Organistinn er svo óágengur að hann er ekki einu sinni á tilteknum aldri.
Þegar hann snertir Uglu er hönd hans einhvern veginn alveg hlutlaus „og án
straums svo ég roðnaði ekki einusinni þó hann þuklaði um kjúkurnar á mér“
(20). Þannig er þessi öfuguggi sem hafnar hugtökum á borð við öfughneigð
og lauslæti nánast kynlaus vera, eða svo finnst Uglu. Og jafnvel þegar hann
er farinn að kalla Lúter klámkjaft og ljúka orustunni við Vaterló í pútnahúsi
heldur hann áfram að brosa og þurrkar af sér koss hinnar fögru og máluðu
Kleópötru. Síðan kemur móðir hans inn og hann leiðir hana burt „með inni-
legri blíðu“ og segir: „Ég er bamið hennar“ (22).
Þannig skilgreinir hann sjálfan sig út frá móður sinni en ekki öfugt. Org-
anistinn kastar ekki eign sinni á móður sfna heldur er hann hennar.14 Óá-
gengni hans er þannig ýkt og er alveg þvert á ágenga og ögrandi orðræðu
hans. Síðan fer hann að sýna Uglu næstum yfirdrifna gestrisni og alúð en þó
einhvern veginn öðruvísi: „Hann hélt að mér fátæklegum bakníngunum eins-
og gestrisin sveitakona, en hló að mér þegar ég gerði honum það til þægðar
að smakka á því“ (23). Þannig er organistinn vinsamlegur við gesti sína en
afhjúpar um leið það leikrit sem slík gestrisni er.
Það er aldrei sagt hvort organistinn sé hávaxinn eða lágvaxinn, aðeins að
hann sé grannvaxinn. Hann er svo þýður í fasi að hann virðist brothættur og
veikburða. Ekki er loku fyrir skotið að hann sé beinlínis veikur en svo
snemma í sögunni er lesanda ekki gefin nein ástæða til að ætla það. Þó að fas
organistans einkennist af hlýju virðist hann nánast kaldlyndur þegar hann tal-
ar um að það sé nautn að vera veikur (26). Kæruleysi hans er slíkt að það
seinasta sem hvarflar að lesendum er væntanlega að hann geti verið að ræða
eigið hlutskipti.
Organistinn fléttar gjaman hversdagslegu tali um kaffi og annað smálegt