Andvari - 01.01.2002, Page 162

160
JÓN VIÐAR JÓNSSON
ANDVARI
í Norðanstúlkunni er lítið eftir af þessum orðaskiptum (Aldinblóð er nafn
Uglu á Guðnýju):
Aldinblóð: Það er búið Ugla. Hann pabbi minn lét mig vera hjá lækni. Það er búið. Nú
heyri ég lfka súngið móðir mín í kví kví þegar ég er orðin stór.
Ugla: Elsku litla Aldinblóð. Eg vildi ég gæti gert eitthvað fyrir þig.20
Bríet gengur ekki eins nærri frumtextanum þó að hún felli einnig úr; hjá
henni er þetta svona:
Aldinblóð: Það er búið Ugla. Hann pabbi minn lét mig vera hjá lækni. Það er búið.
Ugla: Hvað var gert?
Aldinblóð: Hann keyrði mig upp með járnum. Hann drap mig. (Þögn). Nú heyri ég
líka súngið móðir mín í kvíkví þegar ég er orðin stór.21
Það sem gerir þessa lýsingu sögunnar jafn hrollvekjandi og átakanlega og
raun ber vitni er ekki síst hversu Guðný (Aldinblóð) er nákvæm í frásögn
sinni; hún er keyrð upp með járnum, það eru blóðugar tætlur í skálinni sem
er emaléruð. En hinar blóðugu tætlur af fóstrinu eru hvergi nefndar, ekki
heldur í kvikmyndinni, og þó að Hans Alfredson hafi skv. handritinu haft þær
með er svo lítið eftir af tragík sögunnar hjá honum að það breytir í raun engu.
Endurspegla styttingarnar breytt samfélagsviðhorf til fóstureyðinga frá því
sagan var rituð? Frá dramatísku sjónarmiði eru þær naumast réttlætanlegar,
svipta orðaskiptin þeim nístandi einfaldleika sem þau búa yfir hjá skáldinu.
Mönnum kann að þykja að hér sé nokkuð langt til seilst og svona smáat-
riði geti ekki ráðið neinum úrslitum. En í jafn snjöllu listaverki og
Atómstöðinni eru engin smáatriði. Þegar Ugla þarf í lokin að taka afstöðu til
kostaboða Búa Arlands, er valið henni ekki auðvelt. Hún er raunverulega
hrifin af honum sem karlmanni - sængar jafnvel með honum eina nótt - og
lífið sem hann getur boðið henni virðist fljótt á litið harla eftirsóknarvert. En
Ugla veit að svo er ekki. Hún hefur séð of mikið af því hamingjuleysi og
þeirri tilfinningalegu fátækt sem þreifst á bak við allan glæsibraginn. Hún
áttar sig á því að hún hefur enga tryggingu fyrir því að enda ekki sem önnur
frú Árland og að þeirra barna, sem þau kynnu að eignast saman, muni ekki
bíða áþekk örlög og þeirra sem fyrir eru. Búi Árland er í raun og veru
djöfullegur einstaklingur og engin tilviljun að í tilboði hans vísar orðalag til
þess sem djöfullinn hafði í freistingu Jesú Krists. Ugla er tæpast neitt yfir sig
ástfangin af bamsföður sínum, en rómantísk ást er sjaldan farsæl í verkum
Halldórs Laxness. Hann horfði víst kaldara á þau mál en svo.
Hið skoplega í fari Árlands-fjölskyldunnar er sjálfsagt það sem er einna
einfaldast að skila á leiksviði. En í skuggsjá Halldórs Laxness eru miklu fleiri
og dýpri drættir og í leikgerðunum er svo mikið horfið af þeim að við skynj-