Andvari - 01.01.2002, Síða 176

174
JÓN Þ. ÞÓR
ANDVARI
tölulega langar greinar um þjóðfélagsmál, vísindi, listir, fræði eða þekkta ein-
staklinga og þar að auki fjölmargar styttri greinar, ljóð og sögur og ýmislegt
fleira. Að vissu leyti má líta á ritið sem menningarlegt málgagn Valtýs Guð-
mundssonar, en höfundar efnis í hverjum árgangi voru þó jafnan margir og
flestir úr hópi þeirra, sem fremstir fóru í íslensku menningarlífi á hverjum
tíma. Ymsir landskunnir rithöfundar og fræðimenn birtu sín fyrstu verk í
Eimreiðinni og eldri höfundum var þar jafnan sómi sýndur.31
Sjálfur skrifaði Valtýr margt í ritið, bæði um fræðileg efni og stjórnmál
samtímans. Af stjórnmálagreinum hans, sem birtust á meðan hann stóð sjálf-
ur í eldlínunni á þeim vettvangi, má nefna „Landsrjettindi íslands og stjóm-
arbarátta" (1896), „Skipun alþingis“ (1897), „Stefnuskrár þingflokkanna“
(1903) og „Embættisgjöld íslands“ (1905 og 1906). Af greinum sögulegs eða
fræðilegs efnis ber hins vegar helst að nefna „Framfærsla og sveitarstjórn á
þjóðveldistímanum“ (1898), „Hestaþing fornmanna“ (1903) og árið 1911 rit-
aði hann ágætar greinar um Jón Sigurðsson forseta, ævi hans og störf. Auk
þessa skrifaði hann fjöhnargar smærri greinar í ritið, þýddi smásögur og
ýmislegt annað efni, og annaðist þáttinn „Islensk ritsjá“, ýmist einn eða með
öðrum. Þar var greint frá nýlegum íslenskum ritum og stöku sinnum birti
Eimreiðin veigameiri ritdóma. Fer ekki á milli mála, að ritstjórnin tók mik-
inn hluta af tíma Valtýs og kostaði hann mikla vinnu, en auk þess að skrifa
sjálfur í ritið, annaðist hann útvegun efnis, prófarkalestur, innheimtu áskrift-
argjalda, samskipti við prentsmiðju og sá um afgreiðslu.
VI
Hér hefur nú verið gerð nokkur grein fyrir rit- og fræðastörfum dr. Valtýs
Guðmundssonar. Þeim má skipta í fjóra höfuðflokka: 1) fræðileg rit og rit-
gerðir byggðar á heimildarannsóknum, 2) ritsmfðar um söguleg efni, sem
einkum voru ætlaðar lesendum til fróðleiks og skemmtunar, 3) almenn
upplýsingarit og stjórnmálaritgerðir, og 4) ýmislegt efni, þýðingar, ritfregnir
og blaðagreinar, en þær skrifaði Valtýr margar um dagana, bæði í íslensk og
dönsk blöð og stöku sinnum í blöð í öðrum löndum.
I fyrsta flokknum var doktorsritgerðin veigamest, en verulegur slægur var
einnig í ritgerðunum í afmælisritum Maurers, Wimmers og Páls Melsteð, í
greininni í Arkivför Nordisk Filologi og þeirri, sem hann skrifaði ásamt Kr.
Kálund í Grundriss der Germanischen Pilologie. Til þessa flokks ber einnig
að telja íslensku útgáfuna á Málmyndalýsingu Wimmers, sem Valtýr samdi
að hluta, og málfræðina Islandsk grammatik, sem út kom árið 1922. Hún var
samin sem kennslubók, og þótti skýr og greinargóð. Er þessi bók enn talin
eitt besta rit, sem samið hefur verið um beygingarfræði íslensks máls, ekki