Andvari - 01.01.2005, Page 98

96
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
ANDVARI
legust við að smíða. Sannferði íslensks þjóðemis og íslenskrar menningar
byggir á vitund um ákveðin menningarmörk (hversu sönn eða tilbúin þau
kunna að vera) - slík mörk eru annarsvegar sótt í hugmyndir um skýrt
upphaf og órofna sögu þjóðar, tungumáls og bókmennta, og hinsvegar í
skynheild hinnar afmörkuðu eyjar sem býr því við skýr landamæri.1 Þessi
eyjarvitund hefur að vísu orðið fyrir nokkrum áföllum í gegnum tíðina, ekki
síst þegar hluti þjóðarinnar fluttist vestur um haf þannig að til varð, a.m.k.
um hríð, „annað“ ísland, þar sem sköpunarstarf fór fram á íslensku en fjarri
„heima“slóðum tungumálsins. Einnig var það visst áfall þegar nokkrir af efni-
legustu rithöfundum þjóðarinnar tóku ekki aðeins upp á því að flytja sig um
set, út fyrir landsteina, heldur líka að semja bókmenntaverk á öðrum málum.
Er hægt að telja slík verk til íslenskra bókmennta? Verða þau ef til vill hluti
af íslenskri bókmenntasögu, íslensku bókmenntalífi, þegar þau eru þýdd á
íslensku? Þetta er gríðarlega flókið mál sem alls ekki hefur verið nógsamlega
rannsakað og verður ekki farið sérstaklega út í hér. En ef litið er svo á að
íslenskar þýðingar á verkum þessara höfunda - Gunnars Gunnarssonar, Jóns
Sveinssonar (Nonna) og annarra - teljist hleypa þeim inn í það ríki sem kall-
ast „íslenskar bókmenntir", þá hafa verið opnaðar dyr sem erfitt er að loka;
eiginlega er þá fjandinn laus og við stöndum á endanum frammi fyrir þeim
ósköpum að drjúgur hluti íslenskra bókmennta eru þýðingar verka sem upp-
haflega voru samin á öðrum málum.
Skjalfest íslensk bókmenntasaga verður aldrei annað en ákveðin menn-
ingarsmíð, langt frá því að vera náttúrusprottin, en eigi hún að komast í
námunda við það sem kalla má íslenskt bókmenntalíf - almennan lestur bók-
mennta, viðtökur þeirra í mæltu máli og skrifuðu og þá tilurð hugarheima og
heimsmyndar sem þær taka þátt í og stuðla að - þá verður að gera ráð fyrir
þýðingum sem meginafli á þessu sviði. Þá kann líka að koma í ljós að ekki
er einungis hægt að sjá ákveðnar lfnur í bókmenntalífinu út frá því hvað er
þýtt, heldur líka því sem er ekki þýtt og er jafnvel áberandi í fjarveru sinni.
Reyndar er það ein af mörgum þversögnum í sögu þýðinga að jafnframt því
sem þær hafa til þessa verið stórlega vanmetnar í langflestum rituðum bók-
menntasögum víða um lönd, þá leika þær lykilhlutverk í hugtaki heimsbók-
menntanna - sem er auðvitað landið þar sem svo margir höfundar, og einnig
margir lesendur, þrá hvað mest að búa.2
Ekki kemur það á óvart í heimi þar sem viss alþjóðleg athygli skiptir
miklu máli að æ meiri áhersla skuli vera lögð á að íslenskar bókmenntir séu
þýddar á erlend mál. Það er hinsvegar athyglisvert að fá það ítrekað staðfest
í ummælum um bókmenntir enskrar tungu - sem á frummálinu geta þó náð
til gríðarlegs lesendafjölda - að einnig þar skuli það teljast höfundum til sér-
staks virðisauka að þeir hafi verið þýddir á erlend mál (og fjöldi tungumál-
anna er gjarnan tilgreindur í slíkum ummælum). I þessu samhengi felst aug-