Menntamál - 01.02.1972, Síða 9

samgöngumálum en í uppeldisháttum. Ylirleitt
hefur þróunin orðið örust á hinurn efnislegu
sviðum mannlegs líís. Breytingar á hinum félags-
legu og huglægu sviðum mannlífsins hafa síðan
siglt í kjölfarið, ósjaldan hræddar og hikandi.
Ekki var nema viðbúið, að hinar hröðu, en þó
misjafnlega öru þjóðlífsbreytingar yllu fljótandi
og mótsagnakenndu gildismati. Það mun vera al-
geng tilfinning nútímamanna, er þeir staldra við
og rýna í framtíðina, að þeim finnist þeir standa
á annarlegum krossgötum. Hvert skal lialdið?
Hver hinna illa upplýstu gatna skyldi vera heilla-
drýgst? Margir menn standa að mestu ráðþrota
gagnvart slíkum spurningum. Aðrir liafa ákveðn-
ari skoðanir, sem rekast tíðum á, og er J)á gjarn-
an deilt og skrafað. Þessi tvíátt eða óvissa nú-
tímamannsins leiðir oft til Jress, að hann tekur
í reynd enga stefnu, heldur lætur sumpart van-
ann og sumpart strauminn í kring ráða ferðinni.
Því minni kjölfestu sem [ajóðir eiga sér í traustri
alþýðumenningu, þeim mun uggvænlegra mun
þetta stefnuleysi, því að við slíkar aðstæður er
líklegt, að menn verði gagnrýnissnauðir og
ístöðulitlir gagnvart áhrifum frá öðrum, Jj. á m.
fjölmiðlum og fleiri slíkum útbreiðslutækjum,
sem beitt er af misjöfnum hvötum.
Fræðileg þekking á námi og kennslu er, svo
sem fyrr var sagt, býsna takmörkuð ennþá Að
vísu má vænta Jæss, að Jætta horfi til bóta, því
að vísindalegar rannsóknir á forsendum og eðli
náms og kennslu hafa mjög ellzt undanfarin ár.
Ein ástæðan til jæss, hve vísindaleg þekking
hefur enn sem komið er tiltölulega lítið getað
hjálpað til við lausn raunhæfra vandamála í
námi og kennslu, er óefað sú, að margir vísinda-
menn liöfðu tilhneigingu til að taka til rann-
sóknar mjög smáa og afmarkaða Jjætti námsins
og túlka niðurstöðurnar síðan án Jjess að athuga,
hvernig Jjessir Jjættir voru öðrum háðir, m. ö. o.
án Jress að taka nægilegt tillit til samhengisins.
Þetta leiddi til Jjess, að alls konar þröngar náms-
kenningar fengu mikið rúm í sálfræðibókmennt-
um, en nánast ókleift var að draga sarnan heildar-
kenningar úr Jjessum efnivið, enda rannsóknirn-
ar oft gerðar við ólíkar aðstæður, þannig að bak
við niðurstöðurnar gátu leynzt ýmislegir áhrifa-
valdar, sem augurn varð ekki á komið. Með þess-
um liætti varð myndin af nárni, forsendum þess,
rökum og hvötum, einfaldari en efni stóðu til.
Á seinni árum hafa æ fleiri vísindamenn hall-
azt að því, að eigi að vera unnt að fleyta að
ráði fram jækkingunni á mannlegu námi, þurfi
að rannsaka það og túlka á breiðari grundvelli
og taka hinar margvíslegustu forsendur og livatir
Jæss með í reikninginn. Nám og kennsla eru mjög
flókin fyrirbæri. Það er t. d. ekki hægt að skýra
nám og námsárangur með því að taka einvörð-
ungu með í reikninginn rannsókn á nemand-
anum í viðfangi við námsefnið. Þarna verður
margt fleira að koma til, s. s. hæfileikar nemand-
ans, fyrra nám hans og uppeldi, samskipti lians
við kennara og skólafélaga, viðhorf hans við
námi og skóla, viðhorf kennara til nemandans,
fjölskyldulíf og samskipti manna á heimili nem-
andans, viðhorf foreldra til náms lians, viðhorf
leikfélaga nemandans o. s. frv. Allir geta þessir
Jrættir, svo og ýmsir aðrir ónefndir eða jafnvel
óþekktir, haft merkjanleg — og að nokkru mæl-
anleg — áhril á nám og námsárangur.
Af fyrrgreindri umræðu ætti að verða ljóst,
að það er engan veginn auðvelt verk að marka
meginstelnu, Jiegar unnið er að bættri kennslu,
auknum námsárangri, meiri persónujjroska og
lífsfyllingu nemenda í skóla. Vandamálin eru svo
mörg og svo ólíks eðlis og þess vegna illsambæri-
leg, að erfitt er að skipa Jæim í forgangsröð,
Jjegar kjósa skal markmið og leiðir við umbóta-
tilraunir í skólamálum. Eiga t. d. fræðsluyfir-
völd að einbeita sér að kennsluhliðinni með
rannsóknum og endurbótum á námsskrá og náms-
bókum, með bættu skipulagi kennslunnar og
efldri kennaramenntun? Eða eiga Jrau að leggja
megináherzlu á aðgerðir varðandi hina jélags-
legu hlið fræðslumálanna, t. d. með því að auka
menntun Jæirra Jjjóðfélagsþegna, sem minnsta
menntun höfðu fyrir, ellegar að draga úr Jrví, að
nemendur séu snennna á skólaferli sínum flokk-
aðir í mismundandi „hátt settar", virðulegar og
eftirsóttar deildir eða námsbrautir? Hvernig á að
raða Jæssum stelnumiðum eftir mikilvægi;
hvernig á að blanda þeim saman í skynsamlega
MENNTAMÁL
3