Menntamál - 01.02.1972, Page 36

málskennslan verði þroskandi ail í mótunarsögu
hvers einstaks nemanda.
Tilgangur málnotkunar er einkum að tjá og
miðla reynslu. í því viðhorfi til móðurmálsins,
sem í'yrst var getið hér að framan, er sá tilgang-
ur óbeinn og lídlvægur, þar sem áherzla er þar
lögð fyrst og fremst á form, en ekki efni. í því
viðhorfi, sem næst var lýst, er sá megintilgangur
ekki heldur ýkja fyrirferðarmikill; bókmennta-
kennslu samkvæmt því viðhorfi má líkja við ein-
stefnuakstur; nemendur skulu vera lesendur og
þiggjendur, að þeir geti einnig verið þátttak-
endur eða veitendur, kemur vart til greina.
Hvorugt þessara viðhorfa er í nánum tengslum
við málið sem atferii, sem flestir iðka daglega
nærfellt frá vöggu til graíar.
Þegar við tjáum reynslu okkar og miðlum öðr-
um af henni með eigin orðum, skýrum við jafn-
framt þá sömu reynslu fyrir okkur sjálfum, ger-
um hana raunverulegri og áþreifanlegri með
mótunarmætti orðanna. í kennslustofunni ættu
nemendur að fá tækifæri til að deila reynslu
sinni með öðrum, að tala um fólk og atburði
úr eigin umhverfi, að kynnast ýmsu nýju til að
ræða um og rita og tengja eigin heimi og njóta
þess, sem í því felst. Hér eru rétt valdar bók-
menntir sá reynslusjóður, sem aldrei Jjrýtur; öllu
varðar, að nemendurnir geti sjálfir eignað sér
þá reynslu, sem J^ar er að finna, og aukið henni
þannig við eigin reynsluveröld.
Hið „nýja“ viðhorf til málsins er J)annig í
Jrví fólgið að líta á málið fyrst og fremst sem
atferli, en ekki inntak, sem unnt sé að skammta
af og setja fyrir til náms. Máttur málsins er slík-
ur, að hann gefur brotum og óskapnaði veru-
leikans merkingu og reglu. Ný reynsla, nýr veru-
leiki, gerir sífellt nýjar kröfur til málsins og getu
okkar að færa okkur Jrað í nyt; ef við bregðumst
ekki einmitt þannig við, bíður okkar stöðnun
og andlegur stjarfi. Móðurmálskennurum ber því
að stuðla að virkri málnotkun nemenda sinna í
beinum tengslum við Jæirra eigin reynsluveröld
og allt það, sem þeim er nýtt og forvitnilegt.
Þannig leggja þeir sinn skerf til að efla J)roska
Jjeirra og lífsfyllingu.
Mál er atferli og hlýtur J)ví að hafa sérstöðu
sem námsgrein. Flestar námsgreinar hafa eitt-
hvert efni eða inntak, sem unnt er að kenna og
nema. Um móðurmálið er þessu farið á annan
veg. Nemendurnir kunna málið nú Jjegar, J)að
er ])eirra móðurmál. Fræðsla um málið er Jjví
ekki kennsla í málinu. Þeim tíma, sem varið er
til að fjalla um málið sem inntak námsins kann
að vera vel eða rniður vel varið eftir atvikum,
en Jsað er ekki slík fræðsla, sem nemendurnir
Jjarfnast mest. Það sem kennarinn getur sagt
þeim uui málið, mun að líkindum lítil sem eng-
in áhrif hafa á máblotkun Jreirra. PUutverk
móðurmálskennarans er eðlisskyldara hlutverki
íjnóttakennarans en t. d. eðlisfræði- eða landa-
fræðikennarans. Fræðsla íþróttakennarans um
íjjróttir getur verið athyglisverð í sjálfu sér, en
hún dregur skammt til að auka fimi okkar og
líkamsþrótt. Við lærum að synda i vatni, ekki í
skólastofu. Með svipuðum hætti lærum við að
tala og rita móðurmálið með því að nota það
daglega í fullu samhengi og við margbreytilegar
aðstæður. Ef móðurmálskennarar taka ekki fullt
tillit til þessarar staðreyndar, er hætt við að
kennsla Jreirra verði árangursminni en skyldi.
Alkunnug er sundurliðun íslenzkunámsins í af-
markaða ])ætti: málfræði, bókmenntir, stafsetn-
ingu, ritæfingar o. s. frv. Slík sundurgreining
felur í sér Jrá hættu, að liver einstakur þáttur
einangrist og heildarsýn yfir námið verði óljós.
Hverjum Jrætti er ])á venjulega ætlað sérstakt
rúm á stundaskrá íslenzkunnar. Þegar slíkri sund-
urliðun námsins er fylgt til hins ýtrasta, verður
sértekning hvers þáttar slík, að hann rofnar auð-
veldlega úr tengslum við heildarveruleik máls-
ins. Það viðhorf, að móðurmálsnámið beri frem-
ur að skoða sem heildrænt atferli en margskipt,
ætti að liafa meiri áhrif á kennsluhætti í móður-
málstímum skólanna en nú er. Ef kennari sér
möguleika á leikrænni tjáningu t. d. við lestur
ljóðs, ef nemendur sýna umræðuefni svo mikinn
áhuga, að J)eir eru reiðubúnir að skrifa um það
án tafar, örvar heildrænt viðhorf til námsins ein-
mitt til slíkrar yfirfærslu. Yfirbragð kennslu-
stundanna verður þannig ekki eins mótað, hátt-
ur kennslunnar verður frjálsari og virkari, námið
lagast fremur eftir aðstæðum en fyrirmælum og
MENNTAMÁL
30