Skírnir - 01.01.1919, Side 49

42
Þýbivgar.
[Skfrnir
tómar þokumyndir, taka sama sporið og æskumaður, sem
byrjar að stefna sjálí'rátt og með fullri skynsemi að því
marki, sem' áður hefir aðeins vakað fyrir honum sem
óljós hvöt.
II.
Þvi fer fjarri, að það sé nokkuð frumlegt i þeirri
hugsun, að alþýðumentunin sé sómi og afrek íslendinga á
síðari tímum. Enda mætti það sizt vera. Menn finna
ekki upp hlutverk handa pjóð eins og vörumerki handa
nýrri smjörlíkistegund. Hlutverkið verður að vera til áð-
ur, hafa vaxið lengi i kyrþey, áður en það verður með-
vitað og sjálfrátt. Og svo er hér. Alþýðumentunin er gömul,
og á rót sína að rekja til sistarfandi orsaka. íslenzk al-
þýða er betur kynjuð en nokkur önnur alþýða, næm á
mentandi áhrif. Hún hefir erft bókmentir á sinu eigin máli,
sem i einu eru framúrskarandi að listagildi og þó við
hennar hæíi. Lifið hefir verið fábreytt, snúist mikið að
andiegum áhugamálum og nekt við sjálfan sig, þar sem
stritinu slepti, jöfnuður mikill og baráttan fyrir lífinu í
hviðum, með talsverðu af tómstundum á milli. Ávextir
þessarar menningar eru áþreifanlegir. íslenzk alþýða til
sveita talar móðurmál sitt hreinna og betra en annars-
staðar munu dæmi til; knérunnarnir göfgast ótrúlega
fljótt, ef skilyrði eru fyrir hendi; hugsun og skilningur
eru í furðu góðu lagi, jafnvel þar sem þekkingin nær
skamt. Þó að miklu sé ábótavant, þá er líka á ærnu að
byggjai ef reynt væri.
Það er ekki hægt að skilja alþýðumentun nútimans,
neraa með þvi að rekja sögu hennar frá rótum. Sú saga
hefir því miður aldrei verið skrifuð. Það var alþýðan,
sem tók við menningunni fornu, þegar hún féll úr mátt-
vana höndum höfðingjaættanna, — eða þessar ættir urðu
sjálfar alþýða. Hún las og hún kvað, hún tók allri and-
legri viðleitni tveim höndum, skrifaði það sem ekki varð
prentað, lærði og þuldi. Það sem hún skapaði af bók-