Skírnir - 01.12.1920, Blaðsíða 15

Skírnir]
Jón Jónason Aðils.
2B7
úr þessu riti koraið út í Tímariti hins ísl. bókmenntafélags
1898 og 1899. Þetta rit er prýðilegur spegill bæði ástands-
ins á því tíraabili, er höfundurinn lýsir, og söguhetjunn-
ar sjálfrar. Það er vafasamt, að höfundinum hafi nokk-
urn tíma tekizt betur í riti meðferð verkefnis síns. Og
niðurlagsorðin um Odd lögmann eru felld með hagleik
þess manns, er greypir í málm annað efni, svo að ekki
verður raskað um aldur og ævi. Þessi dómur er sígildur:
»Aldrei hefir nokkur maður látið meira á sér bera um
sína daga en Oddur og minna eftir sig liggja. Hann
vantaði eitthvert alþjóðlegt málefni að berjast fyrir,
eitthvert háleitt takmark að keppa eftir. Árangurinn af
SBVistarfi hans var borinn til grafar með honum í Leirár-
kirkjugarði«. Það mætti ef til vill segja, að höfundurinn
hafi hér meir dregið fram hinar dökku hliðar aldarinnar
en hinar björtu, enda var til þess von, með því að sortinn
yfirgnæfði langsamlega birtuna, og þess gætir varla, þótt
einstakir menn væru þá uppi, sem starfandi væru í um-
hótaáttina., eins og Árni Magnússon og Páll Vídalín í
rannsóknum þeirra um hag þjóðarinnar, sem varðveittar
eru í jarðabók þeirri hinni miklu sem við þá er kennd,
eða hinn síðarnefndi í riti sínu, sem hann kallaði Deo, regi,
patriœ. Slíkar umbótatilraunir báru engan ávöxt um þeirra
daga, heldur löngu síðar. Höfundurinn verður því á engan
hátt með réttu sakaður um að hafa dregið upp hlutdræga
^ynd af ástandinu hér og aldarandanum um þetta bil.
En öll þessi rit Jóns munu þó líklega að gildi og
gagni þykja mega þoka fyrir riti því hinu mikla, þeim
raunar náskyldu og af sömu rót runnu, því riti, er síðast
kom út eftir hann, en það er Einokunarverzlun
E a n a 1602—17 87. Þetta rit erað vöxtunum til langstærsta
ritið, sem eftir Jón liggur, enda hafði hann safnað til þess
í fjórðung aldar jafnan í og með öðrum störfum sínum,
hafði og tvívegis farið utan (1914 og 19J8) með styrk af
almannafé til þess að rannsaka skjöl og heimildir um
þetta efni i bókasöfnum og skjalasöfnum í Kaupmanna-
höfn. Þeim, sem þetta ritar, er og kunnugt um það,' að