Iðunn : nýr flokkur - 01.10.1930, Síða 78

400
Þrjár bælrur.
IÐUNN
ber yfir flaineskjuna og litið verður til um stefnu, þegar
lengra er komið fram á leið. Vitur maður hefur látið
svo um mælt, að bréf til framtímans nái ótrúlega sjaldan
ákvörðunarstað sínum. í því er mikið hæft, þó að smá-
skáldum þyki það að vonum fremur vottur um dapurlegt
ásigkomulag tilverunnar. Nú vil ég engan veginn halda
því fram, að bók Halldórs Kiljan Laxness sé menningar-
legt heildartákn samtíðar sinnar. Til þess skortir hana
ýmislegt, sem hér verður drepið á. En hún stendur tals-
vert nærri því, — og nær, miklu nær en nokkur önnur
íslenzk nútímabók.
Nú er mér raunar sem ég heyri gotf og ráðsett fólk
segja: Skárri er það nú andskotans samtíðin! Og mér
er kunnugt um lesendur, sem ekki megnuðu að sjá
í bókinni annað en hrakyrði, léttúð, skammir og kjafta-
vaðal. Fjölda manna gengur hálfilla að sætta sig við stíl
Halldórs og framsetningu,,þykir á skorta ró og hæversku
og fágun orðbragðsins. Ég get vel fallist á, að hér sé
nokkurs vant, en það orkar sáralitlu í mati mínu á bók-
inni. Og ég er ekki viss um, að almenningur geri sér
ljóst, hve torvelt er ritanda manni nú á tímum að fá ró
og göfgi í stíl sinn. Er það meðal annars fyrir þá sök,
að orða- og Hugmyndaforði og allur háttur framsetningar,
sá, er tíðkaður hefur verið í borgaralegum bókmentum,
er hreinskilnum og hugrökkum núíímarithöfundi gersam-
lega ónothæfur. Orð eins og kærleikur, sannleikur, hug-
sjónir, föðurlandsást og frelsi, svo nefnd sé aðeins örfá
dæmi, eru orðin svo slepjuð af illri meðferð, og það
loðir svo mikið við þau af óheilindum og misnotkun, að
hugsandi mönnum er óljúft að bera þau í penna sinn í
venjulegum samböndum og merkingum. Sama máli gegnir
um hugmyndaforðann allan. Hann er velktur og kvol-
aður, svo nátengdur hugmyndinni um svikin verðmæti
og alþjóðlegar blekkingar, að ekki er annars kostur en
að varpa honum gersamléga fyrir borð. Einmitt þetta
virðist mér Halldór Kiljan hafa gert. Hann hefur, sem
margir fleiri, orðið að skapa sér nýtt orðfæri, nýtt mál.
Hér með er alls ekki neitt sagt um stíl Kiljans, eðli
stílsins, yfirburði hans og ágalla, heldur orðfærið eitt.