Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Blaðsíða 97

SIGRÚN AÐALBJARNARDÓTTIR, LEIFUR GEIR HAFSTEINSSON
Jafnvel þótt einungis sé tekið mið af unglingum sem ekki reykja 14 ára gamlir
tengjast uppeldishættir (á mörkum marktektar) og reykingar foreldra við 14 ára
aldur því hvort unglingarnir eru byrjaðir að reykja við 17 ára aldur. Eins og sjá má í
Töflu 4 eru þeir unglingar, sem við 14 ára aldur reykja ekki og meta foreldra sína
afskiptalausa (35% reykja 17 ára) eða skipandi (35% reykja 17 ára), líklegri til að reykja
við 17 ára aldur en unglingar leiðandi foreldra (12% reykja 17 ára). Þessi tengsl koma
fram óháð því hvort foreldrar og vinir reykja eða ekki og óháð því hvort þeir telja
foreldrana sýna sér litla eða mikla viðurkenningu. Hægra megin á Mynd 1 er yfirlit
yfir hlutfall þeirra 17 ára unglinga sem reykja en reyktu ekki 14 ára gamlir eftir
uppeldisháttum.
í Töflu 4 má einnig sjá að unglingar sem telja foreldra sýna sér litla viður-
kenningu við 14 ára aldur eru líklegri til að reykja við 17 ára aldur en hinir (31% á
móti 12% reykja). Loks eru unglingar sem ekki reykja 14 ára gamlir líklegri til að
reykja við 17 ára aldur ef foreldrar þeirra reykja þegar þeir eru 14 ára (32% á móti
13% reykja). Athygli vekur að reykingar vina við 14 ára aldur segja ekki til um líkur
á því hvort unglingar sem ekki reyktu 14 ára reyki við 17 ára aldur.
UMRÆÐA
Ein mikilvægasta niðurstaða okkar er sú að unglingar leiðandi foreldra virðast
býsna vel verndaðir gegn því að taka þá áhættu að byrja að reykja í samanburði við
unglinga skipandi, eftirlátra og afskiptalausra foreldra. Leiðandi foreldrar setja
ákveðin mörk og útskýra þau fyrir börnum sínum, en leita um leið eftir sjónarmið-
um þeirra og veita þeim mikla hlýju og stuðning.
Niðurstöður okkar benda til að 14 ára unglingar leiðandi foreldra séu ólíklegri til
að reykja en (a) unglingar eftirlátra foreldra sem segjast búa við hvatningu og stuðn-
ing en ekki ákveðin mörk, (b) unglingar skipandi foreldra sem telja sig búa við boð
og bönn og (c) unglingar afskiptalausra foreldra sem segjast hvorki búa við reglur né
njóta stuðnings foreldra og hlýju. Þá er athyglisvert að þessi tengsl koma fram óháð
því hvort foreldrar eða vinir reykja.
Svipaðar niðurstöður koma fram þegar skoðað er hvernig uppeldishættir við 14
ára aldur tengjast því hvorl unglingar, sem ekki voru byrjaðir að reykja 14 ára, væru
byrjaðir að reykja 17 ára. Þeir sem lýstu foreldrum sínum sem leiðandi voru ólíklegri
til að vera byrjaðir að reykja 17 ára en þeir sem töldu foreldra sína afskiptalausa eða
skipandi. Þessi niðurstaða um tengsl á milli uppeldishátta foreldra við 14 ára aldur
unglinganna og reykingar þeirra einu til þremur árum síðar eru afar athyglisverðar,
ekki síst fyrir það að þeir unglingar sem verst eru staddir í þessu samhengi, þ.e.
þeir sem reykja 14 ára gamlir, eru ekki hafðir með í þessum hluta tölfræðilegrar
úrvinnslu. Þessi millitíma niðurstaða rennir stoðum undir gildi rannsóknar okkar,
annars vegar að því leyti að hún bendir til þess að uppeldishættir foreldra hafi áhrif
á hvort unglingur byrjar að reykja, sem er í samræmi við niðurstöðu Steinberg,
Lamborn og félaga (1994). Hins vegar veitir hún meira öryggi við að túlka niður-
stöður innan tíma við 14 ára aldur á þann hátt að leiðandi uppeldishættir hafi þau
áhrif að unglingar reyki síður.
95