Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Blaðsíða 63

ÞORSTEINN HELGASON
- Endalok kalda stríðsins og aukið fjölræði breyta áherslum á stjómmál í
fortíðinni.
- Rýmri tómstundir og fjárhagur ýta undir listnautn og þar með óskir um
listasögu.
- Evrópusamruni eykur áhuga á fólksflutningum milli landa á fyrri tímum
og jafnvel á forngrískri menningu sem sameiginlegum hugmyndagrund-
velli Evrópumanna.
Héf er ekki um einfalt orsakasamband að ræða heldur ágiskanir um einhvers konar
samhengi og tengsl.
Þessi nútíðarviðmiðun hefur eignast hugtak sem gengur ljósum logum í sögu-
námskrám undanfarinna ára. Það er orðið söguvitund11 (Eikeland 1997). Það merkir
að nemendur „skoði sjálfa sig og fyrirbæri nútímans sem lið í sögulegu ferli"12 (Grund-
skolan - kursplaner, betygskriterier, 1996, historia 1998). Hægt er að skerpa merkingu
og segja að söguvitund eigi að þjóna því hlutverki að „ráða í fortíð til þess að hafa
vald á nútíð og móta framtíð"13 (Richtlinien und Lehrplane ... 1995:102). í þessum
hugmyndum felst einnig að nemandinn tileinki sér söguna á persónulegan hátt og
er þá gjarnan brugðið fyrir sig öðru hugtaki - sjálfsmynd. Sigrún Sigurðardóttir
kemur orðum að þessu í tímaritsgrein (1997:44):
Þegar einstaklingurinn hefur fengið tilfinningu fyrir pví hvernig fortíðin gengur
inn í nútíðina og samlagast henni verður hann fær um að skynja fortíðina sem óaf-
markaða heild. Þegar hann tileinkar sér fróðleik umfortíðina beitir hann túlkunum
á meðvitaðan hátt og leitast þannig við að sjá rökræn tengsl milli atburða, skilja
orsakir þeirra og afleiðingar, ekki aðeins fyrir fortíðina heldur einnig fyrir nútíðina.
Einstaklingur með þroskaða söguvitund skynjar fortíðina ekki semframandi land
heldur sem hluta af eigin veruleika. Þannig stuðlar þroski söguvitundarinnar að
því að einstaklingurinn skynji fortíð, nútíð ogframtíð sem sögulega heild. Með því
að setja sitt eigið líf í samhengi við þessa heild öðlast hann aukinn skilning á
sjálfum sér og þeirri furðuveröld sem honum hefur verið varpað inn í.
Nú er ekki gefið hvert söguvitundin leiðir okkur ef hún er notuð sem leiðarvísir að
vali á inntaki. Á að fást við ættfræði í sögukennslu í skólum? Eiga ungir drengir að
kryfja valdamenn heimsins á ýmsum tímum (sbr. áhuga á heimsyfirráðaspilum og
stríðsleikjaforritum)? Er hið nærtæka eðlilegasta efni sögunnar? Eða á aðeins að
leita í fortíðinni að þeim þáttum og þráðum sem hægt er að rekja áfram til nútíma
og spá fyrir um að hafi gildi í framtíðinni?
Ýmislegt af þessu á erindi í skóla. Tökum dæmi. Sá nemandi sem gengur í skóla
í Kópavogi ætti að svipast um í fortíð síns bæjarfélags. Líklegast veit hann að minn-
11 Eikeland (1997) rekur sköpunarsögu hugtaksins söguvitund til sögukennsluumræðu í Vestur-Þýskalandi árin
1972-1985.
12 Þannig orðað í sænsku námskránni. Danir höfðu norræna samvinnu við Svía við námskrárgerðina og skilja
„historiebevidsthed" þannig: „tolkning af fortiden, forstáelse af nutiden og forvetninger til fremtiden
sammentænkes med elevemes livsforstáelse og virkelighedsopfattelse." (Læscplaner 1995).
13 „...die Vergangenheit zu deuten, um Gegenwart zu bewaltigen und Zukunft zu gestalten." Blæbrigðamunur
er á orðalaginu i námskrá í sögu fyrir sænska menntaskóla: „...tolkning av det förgángna kombinerat med
samtidsförstáelse och framtidsförvantningar." (Gymnasicskalan - kursplaner, bclygskriterier, 1994/96, historia
1998).
61