Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Blaðsíða 57

ÞORSTEINN HELGASON
þessa samnefnara. í bandaríska landsviðmiðinu, sem áður er nefnt, er þessu lýst í
öllum upphafsköflum (National Centerfor History in the Schools 1998);
Án sögu er engin sameiginleg minning í samfélaginu um hvar það var statt áður,
hver grunngildi þess eru né hvaða ákvarðanir fortíðar hafa leitt til þeirra aðstæðna
sem nú ríkja.
Þó að seint verði samkomulag um hvar samfélag var statt á einhverjum tíma, hver
grunngildin eru í heilu samfélagi (í þessu tilviki samfélagi 270 milljóna manna) og
hváða ákvarðanir leiddu til nútímans fremur en aðrar - þá er hér lýst yfir vilja til að
leita þessa á grundvelli samfélags og sameiginlegrar minningar þess.
Þetta samfélag er enn í flestum tilvikum þjóðin. Þjóðernishlutverki sögunnar er
þannig ekki lokið, jafnvel ekki í Evrópu sem menn hafa stundum haldið að væri
komin á annað tilverustig. Eftir að ofríkisstjórnirnar féllu í Austur-Evrópu, ríki
urðu sjálfstæð (svo sem Eystrasaltslöndin), Balkanskaginn splundraðist en Vestur-
Evrópuríki tengdust enn nánari böndum, er þjóðarsagan í deiglunni sem aldrei
fyrr. Ýmist þykjast menn vera að endurheimta hana eða auka hana með öðrum
þáttum. Ráðamenn í Evrópuráðslöndum komu saman í Vínarborg árið 1993 og
lýstu áhyggjum sínum og viku þar að sögukennslu (History. The mirror of the conti-
nent 1996):
Sögukennsla er álitin ein meginstoð þjóðerniskenndar og samhygðar og þar með
brýnt verkefni í menntamálum. Tímafjöldinn, sem í reynd er varið til sögukennslu,
speglar ekki alltafvægi greinarinnar í stjórnmálaumræðu.
Látum sem svo að meginrammi söguinntaksins sé þjóðin eða ríkið. Þá þarf að setja
mynd í rammann. Eru þar saman komnir þeir atburðir, aðstæður, lífskjör, hug-
myndir og einstaklingar sem snerta alla þjóðina (ríkið) eða stóran hluta hennar?
Þessi lýsing er nærri sanni en hún er þó í senn of þröng og of víð: Aðföng atburð-
anna, aðstæðnanna o.s.frv. eru ósjaldan komin utan frá, jafnvel flökkugóss sem
hirðir ekki um landamæri. Hins vegar getur verið ástæða og rök fyrir því að fjalla
um staðbundnari fyrirbæri. Og enn er ósvarað: Hvað er frásagnarvert í sögu, innan
eða utan „ramma"?
Oft er samnefnara samfélags lýst sem menningararfi. Þetta er tilgreint þannig í
frönsku námskránni (Histoire-géographie 1998):
Sagan og landafræðin eru til hjálpar við að staðfesta þennan menningararf (sem
hér merkir arfleifð siðmenningar mannkyns til handa nútímamanni) sem gerir
hverjum og einum kleift að móta sjálfsmynd sína. Þessi sjálfsmynd hins upplýsta
borgara byggist á því að hann tileinkar sér menningu.
Hér er talað um menningararf mannkyns en af framhaldinu er ljóst að sá arfur er
einkum evrópskur og þó fyrst og fremst franskur.
En hvað heyrir til menningararfi, frönskum eða íslenskum, og hvað ekki? Ríkur
þáttur í sjálfsmynd hvers samfélags er upphaf þess, einhvers konar sköpunarsaga.
Forn og ný samfélög hafa átt slíkar sögur. Allt sem raskar sköpunarsögunni veldur
uppnámi. Þetta gerðist í deilunum um söguviðmið í Bandaríkjunum. Sköpunin
getur gerst í nokkrum áföngum; sköpunarverkið (barnið) getur átt ættir að rekja (til
Adams, Nóa eða Ynglinga) og síðar getur átt sér stað endursköpun sem getur jafn-
55