Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Blaðsíða 41

ÞORSTEINN HELGASON
„nasismi"?" spyr þekktur þýskur sögukennslufræðingur og svarar að bragði:
„Augljóslega og af gildum ástæðum: „Nei"!" (von Borries 1995:421).
Miklar þjóðfélagsbreytingar kalla eðlilega á endurskoðun á inntaki sögu í nám-
skrá og kennslubókum. Þetta gerðist í Suður-Afríku eftir að hvíta minnihlutastjórn-
in lét af völdum. Alla hluti þarf að skoða í nýju ljósi við slíkar breytingar og vandi
kennslubókarhöfunda er mikill. Baráttan við fortíðina er hluti af lýðræðisþróuninni
(UNESCO 1998). Sami vandi er uppi eftir fall sovétskipulagsins í Austur-Evrópu.
Stjórnvöld höfðu lagt áherslu á að hafa tök á fortíðinni og ákveða hvað væri frá-
sagnarvert og hvað bæri að þegja um. Við endurskoðun var byrjað á að sinna
ákveðnum inntaksþáttum, tína burt augljósan áróður og bæta því við sem hafði
verið vanrækt, t.d. umfjöllun um þjóðarbrot, menningarmál og trúarefni. Atburðir
og persónur voru skoðaðar í nýju ljósi og ekki alltaf átakalaust eins og verkamaður
á söguakrinum í Austur-Evrópu lýsir (Low-Beer 1995:19):
Ég gæti nefnt tugi slíkra atriði þar setn einfalt lýsingarorð var ekki notað nógu
varlega svo að þúsundir manna hófu upp raust sína og kölluðu bókarhöfundinn
hægri sinna eða vinstri sinna, gyðingahatara eða heimsborgara, þjóðníðing eða
þjóðrembusvín.
Víða í Austur-Evrópu gætir löngunar til að eignast hina einu réttu, nýju sögu. Sú
gamla var sovétlygi, sögðu menn, og þá var bara að finna hvernig allt var „eigin-
lega" í pottinn búið. Sums staðar eru menn að reyna að kyngja því að sanna sagan
finnist ekki en að samt sé rétt að halda leitinni áfram. Enn er lögð ofuráhersla á
atriðanám, einkum í kennslubókum, og lítil reynsla hefur fengist af gagnrýninni
athugun þó að vilji standi til að hafa hana í heiðri. Enn er það starf á frumstigi að
hreyfa við öðrum inntaksþáttum svo sem samfelldri frásögn í órofinni tímaröð og
skiptingu í þjóðarsögu og mannkynssögu.
Inntak sögunnar er víða endurskoðað og rökrætt af ákafa þótt ekki komi til
slíkar hræringar. Hér á eftir verður sagt frá tilraunum til nýs skilnings á inntaki
sögukennslu síðustu ár og áratugi í fjórum löndum: Bandaríkjunum, Finnlandi,
Þýskalandi og á íslandi. í framhaldi af því er hugað að því hvort hægt sé að gera sér
einhverja mælikvarða um þetta inntak og einn inntaksþáttur skoðaður sérstaklega í
þessu ljósi sem dæmi, hlutur Norðurlandasögu á íslandi.
Söguþekking og söguvitund nemenda fær næringu víðar en í sögukennslu í
skólum. Aðrar námsgreinar, ekki síst móðurmál, kristinfræði og erlend tungumál,
auka þar við og fjölmiðlar, bókmenntir og söfn bæta um betur auk þess sem fjöl-
skyldulíf og orðræða manna á meðal er vagga sögunnar. Engu að síður er í þessari
grein fyrst og fremst rætt um inntak sögukennslu eins og það birtist í námskrám
(aðalnámskrám) landa eða fylkja og umræðu um námskrár og inntak í kennslu-
bókum þegar þær gegna hlutverki námskrár. Það er fullljóst að námskrár eru ekki
„raunveruleiki" sögukennslu; þær eru ekki vitnisburður eða sönnun þess sem fram
fer í skólastofum. Þær eru raunveruleiki út af fyrir sig, orðræða sem lifir að hluta til
sínu lífi en er þó jafnframt í tengslum við lífið í kennslustofunum og við hugarheim
nemenda og kennara.
Fyrst þarf þó að gera sér betur grein fyrir því hvað átt er við með inntaki
sögukennslu.
39