Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Blaðsíða 54

INNTAK SOGUKENNSLU
Hvað sagan „vill segja" hlýtur að taka mestan lit af því sem sagnfræöingurinn vill
segja, meðvitað eða ómeðvitað. Þegar framfarasaga íslands endar á ábyrgð ríkra
þjóða gagnvart fátækum er það ekki af sjálfu sér komið heldur gerist það fyrir
áhuga og tilverknað sagnfræðingsins.
Gunnar hefur einnig skrifað kennslubækur fyrir framhaldsskóla, Uppruna nú-
tímans og Samband við miðaldir. Þar réðu nokkur sjónarmið vali á inntaki að sögn
höfundar. Fyrst hafi vakað fyrir honum með Upprunanum „að kenna nánast ein-
göngu fræðilegar aðferðir og vinnubrögð, og vekja áhuga á sögu". Þannig hafi
fyrsti kaflinn orðið til, um Pereatið í Lærða skólanum 1850. Síðan hafi bókin þróast
út í yfirlitsrit þar sem áhersla sé á að kenna grunnhugtök í stjórnmálum og efna-
hagsmálum, það sem ábyrgir þegnar í lýðræðisþjóðfélagi þurfi að vita. Þetta hlut-
verk hafi félagsfræðin oft haft í skólum en sagan geti sinnt því betur. Samband við
miðaldir hafi verið samin til að kenna frumatriði í sagnfræðilegum aðferðum, þ.e. af-
stöðuna til heimilda. Að öðru leyti sé leiðarljós höfundarins að skrifa (og væntan-
lega að velja inntak) þannig að orki persónulega á viðtakendur. Til að efnið höfði til
barna þurfi að „búa til skiljanlegar heildir úr flóknum veruleika". Á vissan hátt sé
um sama vanda að ræða og skáldsagnahöfundar glíma við (Gunnar Karlsson 1992:
89-90).
Gunnar telur frekari rök sem kalla má hagnýtissjónarmið. Söguþekking sé þörf
til að geta notið skáldskapar þar sem sögulegar vísanir koma fyrir og skilið ýmis
orðtök og talshætti. Hún sé einnig nauðsynleg til að geta leiðbeint og svarað áhuga-
sömum ferðamönnum (Gunnar Karlsson 1992:74-75)7 Það sem Gunnar hefur eink-
um haft að leiðarljósi við val á söguefni orðar hann þannig (Gunnar Karlsson
1992:74):7 8
Það sem við teljum nauðsynlegt að börn og unglingar læri er það sem við höldum
að sé lifandi menningararfur í samtíð okkar.
Þar með er auðvitað fáu svarað því eftir stendur að segja hvað teljist til arfsins og
hvað ekki. Svaranna leitaði Gunnar í ákveðinni hefð. Það voru kennslubækur
Jónasar frá Hriflu og Þorleifs Bjamasonar. Meginbreytingin var (fyrir utan að draga
úr þjóðernisákafa Jónasar) að grisja arfinn (Gunnar Karlsson 1992:76):
Ég sannfærðist því um að eldri bækurnar burðuðust með of mikinn íslenskan
menningararf. Börnin hefðu engan tíma til að tileinka sér hann þannig að hann
yrði minnisstæður eða aðlaðandi. Það yrði að grisja arfinn, fækka efnisatriðum. Á
hinn bóginn hafði ég enga ástæðu til að gera djarfar tilraunir með íslandssöguefni,
brjóta til dæmis upp tímaröð sögunnar og stikla á aðgreindum einingum, því að
það var einmitt verið að gera í samfélagsfræðihópi skólarannsóknadeildar. - Þessar
forsendur skýra vonandi að nokkru leyti hvers vegna efnisval mitt er býsna venju-
bundið. Ég setti mér meira að segja að gera hvergi neitt til þess eins að verafrum-
legur, enda eru börnin sífellt ný, svo að bækurnar þurfa þess vegna ekkert frekar að
vera nýjar.
7 í greininni „Um tilgang sögukennslu og hlutverk námsbókanna Sjálfstæði íslcndinga I—II", upphaflega samin
1986.
8 í viðtalinu „Að gefa þjóðinni sögu".
52