Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Blaðsíða 39

ÞORSTEINN HELGASON
INNTAK SÖGUKENNSLU
Saga sem fræðigrein og námsgrein í skólum hefur lengst af haft þjóð og þjóðríki að höfuð-
vettvangi sínum og viðmiði. Þegar inntak sögukennslu er ákveðið verður ekki fram hjá þessu
gengið. Hins vegar hafa ný sjónarmið í fræðum og samfélagi knúið á um að sagan spanni
sem flest svið mannlífs, frá einstaklingum til alþjóðlegra hugmyndastrauma, hagkerfi jafnt
sem hversdagsáhyggjur; tækni, trú og listir. Jafnframt er talið æskilegt að gagnrýnin skoðun,
upplýsingaöflun og tjáning þekkingarinnar séu hluti inntaksins. Hér er fjallað um nám-
skrárgerð í sögu í nokkrum löndum, þar á meðal hér á landi, þar sem tekist hefur verið á um
þessi mál. „Hvarvetna og ófrávíkjanlega þar sem sögustríð hafa brotist út er þjóðernið og
sameiginleg minning helsti ásteytingarsteinninn", er niðurstaða reynds námskrárgerðar-
manns og sagnfræðings. Hugað er að því hvort hægt sé að búa til mælikvarða um inntak
sögu á íslandi um þessar mundir og er sérstaklega gætt að hlut Norðurlandasögu og hug-
myndum um söguvitund sem hafa verið ofarlega á baugi síðustu tuttugu ár.'
Með nokkrum rökum má segja að sagnfræði í Evrópu hafi haslað sér völl sem
ríkjasaga. Þetta gerðist á 16. og 17. öld og þá voru ríkin víðast hvar bundin konung-
um. Söguritun var skipulögð í þjónustu ríkjanna og konunganna; hvatinn var
pólitískur. Á okkar næsta menningarsvæði ríkti áköf samkeppni milli norrænu
ríkjakonunganna tveggja, þess danska og hins sænska, þrátt fyrir allan skyldleika,
og sagnaritunin varð þáttur í þessari keppni. Henni var ætlað að renna ættfræði-
legum og menningarlegum stoðum undir veldi konunganna. í því skyni var stofn-
að til embætta konunglegra sagnaritara.
Þrenns konar tengsl voru álitin mikilvægari en önnur í sagnaritun norrænna
konunga. í fyrsta lagi við gyðinglegan uppruna og þar með við kristinn arf. Þar var
heppilegt að rekja ættir saman við Nóa sem bjargaðist í flóðinu mikla eða jafnvel að
fara aftur til Adams. í öðru lagi þurfti að smíða brú yfir í grísk-rómverska arfinn og
til þess var gott að eiga þræði til þeirra sem björguðust úr Trójustríði. Og í þriðja
lagi var á norrænu svæði áhugi á að rekja ættir norrænna konunga og jafnvel að
tengja þá við norræn goð á borð við Óðin og Njörð (Jorgensen 1931:67-88, Þorsteinn
Helgason 1996:13-18, Damsholt 1992).
Þessi þrískipti áhugi á sér rætur sem ná aftur til miðalda (Snorri er haldinn
honum) en hann festist í sessi með eflingu konungsríkjanna. Annað einkenni var
einnig lífseigt og það er sú leið að segja söguna út frá ríkinu eða ættlandinu, patria.
Nú var það ekki ávallt gefið hver sú eining var. Hún var þó að öðru jöfnu pólitísk
og miðaðist gjarna við þing í öndverðu, síðar konungdæmi. Þegar Danakonungur
* Eftirtaldir fá þökk fyrir yfirlestur og góðar ábendingar: Halldóra Thoroddsen, Heimir Pálsson, Jóhann Ás-
mundsson, Sigurður Gylfi Magnússon og Skúli Sigurðsson.
Uppeldi og menntun - Tímarit Kennaraháskóla íslands 7. árg. 1998
37