Tímarit lögfræðinga - 01.01.1968, Side 24

íslenzkar sakhæfisreglur.
Meginreglurnar um sakhæfi eru í 15. og 16. gr., sbr.
einnig 17. gr. alm. hgl. Eru þar greindar forsenöur þess,
að sökunaut sé hlíft við refsingu af andlegum heilsu-
farsástæðum Frá fornu fari hefur verið talið sjálfsagt
sanngirnismál, að einungis þeim sé refsað, sem bera nokk-
urt skyn á eðli verknaðar og afleiðingar. Er það sögulega
byggt á hinni rótgrónu meginreglu refsiréttarins um
frelsi viljans til að velja og hafna og hæfileika skynsem-
innar til að greina milli þess, sem er rétt og rangt. Hver
sem tilgangur refsingar er talinn, endurgjald eða varn-
aður, kemur út á eitt. Refsing sem slík getur ekki borið
árangur, ef sakhæfi skortir að þessu leyti.
Ef 15. gr. þykir eiga við, verður refsingu elcki beitt,
og á þá að sýkna sökunaut af refsikröfu, sbr. 62. gr. alm.
hgl. Er þá tvennt til. Dómari getur gripið til ýmissa ann-
arra viðurlaga, t. d. öryggisgæzlu, hælisvistar, réttinda-
sviptingar o. s. frv. Ástæða til beitingar slíkra viðurlaga
er að verulegu leyti tillitið til öryggis og verndar almenn-
ings og sökunautar sjálfs. 1 62. gr. eru nefnd ýmis þau
úrræði, er gripa rná til, og er öryggisgæzla þeirra veiga-
mest. Ilún er ótímabundin og henni þá aðeins beitt, að
nauðsynlegt þyki vegna réttaröryggis. I hæstaréttardóm-
um íslenzkum hef ég einungis fundið 3 mál frá gildistöku
alm. hgl. 19/1940, þar sem öryggisgæzla hefur verið dæmd
(Hrd. XX, 291; XXI, 253; XXII, 356). Varðandi hið sið-
asta af þessum málum skal þó tekið fram, að meðferð
þess i Hæstarétti tók efnislega aðeins til kröfu um lausn
úr gæzlu, er dæmd hafði verið í aukarétti Reykjavíkur
nokkrum árum áður. Stundum þykir nægilegt að dæma
sökunaut í aðra vægari hælis- eða sjúkrahúsvist. Má þar
einkum nefna áfengissjúklinga, er gerzt hafa sekir um
afbrot. Samkvæmt Tölfræðihandbók Hagstofu Islands
1967 (töflu 276) voru 12 dæmdir í öryggisgæzlu og hælis-
vist í sakadómi Reykjavíkur á árunum 1948—1964. Á
hinn bóginn getur til þess komið, að engum viðurlögum
22
Tímarit lögfræðinga