Tímarit lögfræðinga - 01.11.1994, Side 25

að vemda siðgæði unglinga, sem talið var sérstaklega mikilvægt markmið í
lýðræðissamfélagi.
I dómi mannréttindadómstólsins í málinu Sunday Times35 vísaði meirihluti
dómara til Handyside-málsins um valdmörk dómstólsins, en tók fram að svig-
rúm ríkisins til mats væri mismikið eftir því markmiði sem stefnt væri að með
aðgerðunum. Þannig ættu önnur sjónarmið við þegar takmörkun á tjáningarfrelsi
væri til þess ætluð að vemda hlutleysi dómstólanna heldur en þegar stefnt væri
að því að standa vörð um almennt siðgæði (fors. 59). Dómstóllinn lagði mat á
forsendur ríkisins fyrir því að nauðsynlegt hefði verið að leggja lögbann við
birtingu blaðagreinar í blaðinu Sunday Times, í þágu virðingar fyrir hlutleysi
dómstólanna. Greinin fjallaði um lyfíð thalidomið og ábyrgð lyfjafyrirtækis þess
sem setti lyfið á markað og átti greinin að birtast meðan mál voru enn til
meðferðar um ábyrgð fyrirtækisins gagnvart foreldmm og börnum sem orðið
höfðu fyrir tjóni af völdum lyfsins. I forsendum dómsins voru rakin sjónarmið
um mikilvægi tjáningarfrelsis í lýðræðisþjóðfélagi og um mikilvægi Ijölmiðla
og það hlutverk þeirra að miðla upplýsingum um mikilvæg málefni, jafnt mál-
efni sem kæmu til kasta dómstóla að skera úr um sem önnur málefni. í dóminum
var metið hvort ástæður þær sem bomar voru fram af hálfu breska ríkisins
nægðu til að réttlæta þessa takmörkun á tjáningarfrelsi og var niðurstaða meiri-
hluta dómsins sú að miðað við aðstæður og mikilvægi málsins hefði ekki verið
slík nauðsyn til takmörkunar að nægði til að víkja til hliðar þeim mikilvægu
hagsmunum sem felast í tjáningarfrelsi. Hefði sú takmörkun á tjáningarfrelsi
sem fólst í lögbanninu því ekki verið nauðsynleg í lýðræðissamfélagi til þess
að tryggja virðingu fyrir dómstólunum.
Almennt verður sú ályktun dregin af dómaframkvæmd mannréttindadóm-
stólsins að svigrúm aðildarríkja til mats sé lítið að því er varðar nauðsyn á
takmörkunum á tjáningarfrelsi, enda margítrekað í dómum dómstólsins að
tjáningarfrelsi sé grundvallarþáttur lýðræðissamfélags, einkum frelsi til að tjá
skoðanir í fjölmiðlum, auk þess sem pólitísk umræða sé kjami lýðræðis, eins
og lýðræðishugtakið kemur fram í ákvæðum sáttmálans.36 I dómi mannrétt-
indadómstólsins í máli Þorgeirs Þorgeirssonar gegn Islandi er með sama
hætti vikið að mikilvægi tjáningarfrelsisins og nauðsyn opinnar umræðu og
hlutverki fjölmiðla í lýðræðissamfélagi. Athyglisvert er að ekki er beint vísað
til svigrúms ríkisins til mats í máli Þorgeirs Þorgeirssonar, en í forsendum
dómsins er tekin afstaða til þeirra sjónarmiða sem haldið var fram af hálfu
ríkisins, annars vegar almennra sjónarmiða um aðgreiningu pólitískrar umræðu
og annarrar umræðu, og hins vegar sjónarmiða um sérstakar aðstæður í mál-
inu, m.a. um nauðsyn þess að sá sem ákærður er fyrir ærumeiðandi ummæli
leitist við að sanna fullyrðingar sínar. Með þeim rökum að blaðagreinar Þor-
-',5 Sunday Times málið (dómur 27. október 1978) Series A vol. 30.
36 Sjá m.a. mál Lingens gegn Austurríki (dómur 8. júlí 1986), Series A vol. 103, einkum
fors. 41-42.
173