Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Blaðsíða 35

IV.
Að lokum þetta. Því hefur verið haldið fram að afbrotin í sérhverju samfélagi
séu eins konar spegilmynd þess. Stundum hefur þetta líka verið orðað þannig
að þjóðfélagið fái þau afbrot sem það á skilið. Segja má að þetta geti einnig gilt
um fangana og þyngd refsinga almennt.
Ef menn hefðu átt kost á því að heimsækja fangelsi í Sovétríkjunum sálugu
þá hefðu þeir komist að því að þar sátu menn í fangelsi þúsundum saman fyrir
pólitískar skoðanir sínar eða fyrir smávægileg brot gegn ægivaldi flokksins.
Sjálfur hef ég heimsótt fangelsi í Kalifomíu og þar er greinilegt að mikill
meirihluti fanga kemur frá ýmsum minnihlutahópum í samfélaginu sem átt hafa
erfitt uppdráttar af ýmsum ástæðum. Þannig mætti fara land úr landi, fangelsi
úr fangelsi. Samsetning fangahópsins lýsir að mörgu leyti ástandinu í viðkom-
andi samfélagi, einnig því íslenska. Þetta sést jafnvel enn betur ef farið er lengra
aftur í tímann. I fangelsinu á Litla Hrauni fyrir 60 ámm afplánuðu um 60%
fanga dóma fyrir afbrot sem sárafáir afplána fyrir í dag, svo sem bmggun og
önnur brot á áfengislöggjöfinni og leti og óhlýðni við sveitarstjórnir. Annað
þjóðfélag, aðrir fangar, önnur spegilmynd. Hægt er að segja sýndu mér fangana
þína og ég skal segja þér hver þú ert.
Fangafjöldi í Evrópu og Bandaríkjunum hefur farið vaxandi síðustu ár. Yfir-
völd hafa reynt að sporna við þessari þróun m.a. með því að finna nýjar refsi-
leiðir. Nágrannar okkar Svíar hafa t.d. nú á þessu ári gert tilraun með eins konar
stofufangelsi þegar um er að ræða styttri refsidóma, þar sem tölvur sjá að mestu
leyti um eftirlit með fanganum.
Hér á landi höfum við reynt að miða slíkar leiðir við íslenskar aðstæður eins
og kostur er. Mér finnst jafnvel að athuga ætti þann möguleika að hafa hér
fastan fangakvóta, segjum 100-130 fanga. Við eram vön alls konar kvótakerf-
um frá öðmm sviðum en höfuðmarkmið þeirra er að virka sem eins konar stýri-
kerfi á framleiðslu eða nýtingu auðlinda. í framkvæmd gæti þetta t.d. virkað
þannig að vildu yfirvöld þyngja refsingar í ákveðnum brotaflokkum þá yrði að
lækka þær í einhverjum öðmm. Það yrði með öðrum orðum val samfélagsins
hvemig það vildi nota slíkan kvóta og þá um leið hverja það vildi hafa í
fangelsi. Eg geri mér grein fyrir því að þetta er engan veginn einfalt.
Önnur hugmynd er sú að ef samstaða næðist um það að stytta heildarrefsi-
tímann í fangelsi myndu sparast fjármunir. Þá fjármuni væri t.d. hægt að nota
til þess að huga betur að fómarlömbum afbrota heldur en nú er gert. Ég á hér
ekki eingöngu við skaðabótagreiðslur heldur þá staðreynd að þolandi brots
„týnist“ fljótt við málsmeðferð í refsivörslukerfinu. Afbrotamaðurinn og réttar-
ríkið verða aðalpersónur. Mörgum kann að þykja slíkt tal vera útópía og ef til
vill er það líka svo, en ég vil minna á að á sínum tíma vom fangelsi það líka og
sama gildir um skilorsðbundnar refsingar, ákæmfrestanir, áfangaheimili, sam-
félagsþjónustu og rafrænt eftirlit í stofufangelsi svo nokkuð sé nefnt. Ég tel það
m.a. vera hlutverk yfirvalda refsivörslukerfisins og raunar allra þeirra sem að
þessum málum koma, að huga að því á hverjum tíma hvaða refsingar séu helst
29