Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Page 40

4. ER DÓMÞOLILÁTINN LAUS ÚR FANGELSIÁÐUR EN REFSITÍM-
INN ER LIÐINN?
Venjan er sú í fyrrnefndum löndum, að fangi er látinn laus til reynslu gegn
ákveðnum skilyrðum, áður en öll refsingin hefur verið afplánuð, allt frá því, að
hann hefur afplánað 1/3 hluta refsingarinnar til þess, að 2/3 hlutar refsitímans
eru liðnir. Þá geta náðun og sakaruppgjöf að sjálfsögðu einnig leitt til þess, að
fangi verði látinn laus. Nefna má, að í Noregi er fangi ekki látinn laus, fyrr en
hann hefur afplánað 2/3 refsitímans. I Englandi er fangi, sem dæmdur hefur
verið í allt að 12 mánaða fangelsi, undantekningarlaust látinn laus eftir 6
mánuði. Þar er einnig er veitt reynslulausn, þegar dæmt hefur verið fangelsi frá
einu ári upp í fjögur, eftir að helmingur refsitímans hefur verið afplánaður.
I þessu sambandi má nefna, að samkvæmt ársskýrslu Fangelsismálastofnunar
ríkisins fyrir árið 1994 voru 63% þeirra fanga, sem veitt var reynslulausn á því
ári, látnir lausir á helmingi, en 37% eftir 2/3 refsitímans. Árið 1993 var
hlutfallið milli helmings og 2/3 næstum því jafnt, árið 1992 voru tæp 57%
reynslulausna á helmingi og 43% á 2/3, árið 1991 var hlutfallið milli helmings
og 2/3 nánast hið sama og árið 1990 var veitt reynslulausn á helmingi í liðlega
61% tilvika og þar af leiðandi tæplega 39% tilvika eftir 2/3. Samkvæmt því
hefur sú meginregla 40. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, að fangi skuli
ekki látinn laus, fyrr en eftir að hann hefur afplánað 2/3 refsitímans, orðið að
lúta í lægra haldi fyrir undantekningarreglunni um, að fanga skuli láta lausan
eftir helming refsitímans og þá einungis, ef sérstaklega stendur á. Ef farið væri
að gildandi lögum, þ.e. einungis veitt reynslulausn á helmingi, ef sérstaklega
stendur á, ætti að mínu mati aðeins að beita undantekningarákvæðinu að
hámarki í 10% tilvika. Með þessari framkvæmd er dómsvaldið í raun skert
umfram það, sem lög heimila. Má ætla, að framkvæmdin haft orðið á þennan
veg vegna húsnæðisskorts í fangelsum landsins, en fram kom á þinginu, að
þetta er verulegt vandamál víða um lönd. Með auknu fangelsisrými verður þó
að að gera ráð fyrir, að meðferð þessara mála breytist til samræmis við lögin.
I umræðum kom fram, að dómarar í mörgum löndum hafa talsverðar
áhyggjur af því, að fangar eru látnir lausir löngu áður en þeir hafa afplánað
refsingu sína. Voru meira að segja uppi sjónarmið um, að í Ijósi þessarar
staðreyndar, væri eina úrræði dómara að þyngja hreinlega dóma sína, þar sem
þeir vissu fyrirfram, að hinn dæmdi yrði hvort eð er látinn laus, eftir að hafa
afplánað aðeins t.d. helming þeirrar refsivistar, sem dæmd hefði verið.
5. HVER ER HÁMARKSREFSING EFTIRTALINNA BROTATEGUNDA
OG HVER ERU DÆMIGERÐ VIÐURLÖG VIÐ ÞEIM:
a) Manndráp b) nauðgun c) innbrotsþjófnaður í heimahús að næturlagi
d) dreifing á 1 kg af heróíni?
Fyrir aðildarþjóðimar var lagt að svara annars vegar, hver væri hámarksfang-
elsisrefsing fyrir tilteknar brotategundir og hins vegar, hver væri hin dæmigerða
34