Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Side 47

III.
Með framangreindri lagabreytingu var sú stefna tekin að hverfa að mestu frá
rannsóknarréttarfari, eins og gert hefur verið í nágrannalöndum okkar og flest-
um ef ekki öllum siðmenntuðum löndum.
Samkvæmt kenningum um ákæruréttarfar hefur ákærandi, sækjandi, ekki
eingöngu þeirri skyldu að gegna að gefa út ákæru og mæta fyrir dómi og færa
þar fram munnlega sókn, heldur ber honum að fylgja málinu eftir. í samræmi
við það leiðir hann þau vitni og leggur fram þau skjöl, sem hann hyggst byggja
á kröfu sína um sakfellingu. I ljósi þessa er ekki eingöngu eðlilegt heldur og
sjálfsagt og nauðsynlegt að það sé sækjandi og í framhaldi af því verjandi, en
ekki dómari sem leggja fram spurningar fyrir ákærða og vitni, leiða yfirheyrsl-
una. Hlutverk dómarans á fyrst og fremst að vera að stjóma þinghaldinu, sjá um
að sækjandi og verjandi spyrji hvorki leiðandi, þarflausra né særandi spuminga,
svo og að hið sanna komi í ljós. Ef hvorki sækjandi né verjandi spyrja þeirra
spurninga, sem nauðsynlegar eru til að dómur verði lagður á málið eftir þeim
gmndvelli, sem lagður er í ákæm, skjölum málsins og skýrslum verður dómari
að bera þær fram, hvort sem svar við þeim verður ákærða til hagsbóta eða ekki,
enda er það í samræmi við þá reglu að dómari geti beint til sækjanda að afla
gagna um tiltekin atriði máls eftir því sem honum þykir nauðsyn vera til skýr-
ingar á máli, sbr. 3. mgr. 128. gr. laga um meðferð opinberra mála.
Dómarinn á að vaka yfir því að málið verði að fullu upplýst, eða eins og segir
í 294. gr. norsku réttarfarslaganna um opinber mál: „Retten skal pá embets
vegne váke over at saken blir fullstendig oplyst. I dette pjemet kan den beslutte
á innhente nye bevis og utsette handlingen“. Rétt er að benda á að ákvæði 3.
mgr. 128. gr. laga nr. 19/1991 er ekki bundið þeim takmörkunum að gögn þessi
snúi að atriðum sakbomingi til hagsbóta. Af ákvæði þessu og öðmm ákvæðum
laganna er ljóst að hlutverk dómara er því enn þess eðlis að hann hefur skyldur
til fmmkvæðis við meðferð málsins. Þær raddir sem heyrst hafa að dómari eigi
ekki að hafa sig í frammi ef um atriði er að ræða sem eru sakborningi í óhag
styðjast því við de lege ferenda sjónarmið, lögin gera beinlínis ráð fyrir afskipt-
um hans af þeirri gagnaöflum og þeim skýrslum, sem fram eru færðar við
meðferð málsins. Þó held ég að ljóst sé að í framkvæmd hafi dómari í minni
háttar málum ekki mikil afskipti af því hvaða vitni em leidd við aðalmeð-
ferðina, hann lætur það sækjanda og verjanda eftir. Dæmi um þetta væri t.d.
ákæra um ölvunarakstur, sækjandi hyggst leiða tvo lögregluþjóna af fjórum sem
tilgreindir em í fmmskýrslu lögreglu. Við aðalmeðferðina kemur í ljós að þeir
lögreglumannanna, sem fyrir dóminn komu höfðu ekki afskipti af ákærða og
gátu því ekki borið um aðalatriði máls, svo sem ölvunarástand hans við hand-
töku. Mér hefur virst að í tilvikum sem þessum hafi dómarar tilhneigingu til að
ljúka aðalmeðferð, þrátt fyrir að þessi vitni séu ekki leidd ef sækjandi krefst
þess ekki. Málið getur hugsanlega oltið á þessum vitnum, en ákæmvaldið hefur
hins vegar valið að færa þau ekki fyrir dóminn og ber því hallann af því að leiða
þau ekki. Hafi ákæruvaldið gefið þá yfirlýsingu fyrir dómi að ekki verði af þess
41