Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Síða 49

um séu lögð orð í munn. Mér finnst mikilvægara að þinghaldið gangi
snurðulaust fyrir sig og framburður manna komist til skila eins og hann var
fram borinn, en sú röksemd, sem stundum heyrist, að það sé svo mikil vinna að
semja dóm þegar segulbönd hafa verið notuð í þinghöldum og það spari þeim,
sem síðar kunna að koma að málinu svo mikla vinnu að lesa slíkan framburð.
Það skiptir miklu að þinghald fari fram með skipulegum, skjótum og skil-
virkum hætti. Dómarinn á með stjórn sinni að sjá til að svo verði, hann á að vera
virkur í stjóm sinni. Reynir þá ekki síst á stjórn hans ef sækjandi og verjandi
leiða yfirheyrsluna. Honum ber að tryggja að sækjandi og verjandi fái jafnt færi
á að leggja spumingar fyrir þá sem koma fyrir dóminn og tjá sig að öðm leyti,
hann stýrir því hver hefur orðið og stjómar gangi málsins að öðru leyti. Ef
sækjandi og verjandi koma hvomgur að þýðingarmiklum atriðum eða gmnd-
vallarspumingum sem nauðsynlegar em til að dómur verði lagður á málið er
ljóst að dómaranum ber að leggja þær fram. Þessi skoðun kemur og fram í grein
sem birtist í Juristen í apríl 1994, sem byggir á áliti norskra sérfræðinga, sem
starfa að opinberum málum og fjallar um fagleg og siðferðileg vandamál í
opinbera réttarfari, en þar segir svo: „Hvis parteme af sig selv ikke rejser et
relevant problem, bpr dommeren gennem sin retsledelse provokere et sádant
tvivlsspórgsmál frem til belysning ved at afskære parteme deres stillingtagen
dertil. Et tvivlsspprgsmál er relevant hvis retten ikke kan afgpre sagen uden at
tage stilling til det págældende spprgsmál, være sig faktisk eller retslig art“.
í sumum tilvikum þarf dómarinn lítt eða ekki að beita sér við yfirheyrsluna,
en í öðram þarf hann nánast að leiða hana svo yfirheyrslan gangi fyrir sig með
eðlilegum hætti. Það verður að segjast eins og er að sækjendum em mjög mis-
lagðar hendur í þessu efni, enda telja sumir þeirra að dómarinn eigi að leiða
yfirheyrsluna sem fym Sumir dómarar em einnig þessarar skoðunar. Með tím-
anum munu sækjendur venjast þessu nýja hlutverki og flestir hafa gert það nú
þegar.
I VI. kafla núgildandi laga um meðferð opinberra mála er meðal annars
fjallað um yfirheyrslu yfir sakbomingi. Þar kemur ekki fram hver skal yfirheyra
sakborning fyrir dómi. Akvæði XV. kafla laganna, sem fjallar um málsmeðferð-
ina fyrir dómi, kveða heldur ekki á um það. Hins vegar er þess getið í almenn-
um athugasemdum sem fylgdu frumvarpi til laganna að meðferð opinberra
mála sé færð nær meðferð einkamála en nú er, t.d. með því að taka upp aðal-
meðferð að fyrirmynd laga um meðferð einkamála í héraði. í XIV. kafla þeirra
laga, sem fjallar um málsmeðferðina, er þess ekki getið hvemig yfirheyrslu er
háttað, en lögin hafa lengi verið framkvæmd svo að lögmenn aðila leiða yfir-
heyrslu yfir aðilum og vitnum, en ekki dómari. Dómari spyr hins vegar er
honum hentar þeirra spuminga, sem hann vill fá svar við.
I 2. mgr. 59. gr. laga um meðferð opinberra mála, sem fjallar um yfirheyrslu
vitna, segir svo: „að svo búnu“, þ.e. eftir lögmæltan undirbúning vitnis, „spyr
dómari vitni um sakaratriði. Dómara er rétt að leggja fyrir vitni spurningar sem
ákærandi og verjandi óska, en einnig getur hann gefið þeim kost á að spyrja
43