Tímarit lögfræðinga - 01.10.1999, Page 10

ábyrgð á ríkið, jafnvel í tilvikum þar sem ekki er um mistök eða vanrækslu
(gáleysi) embættismanna að ræða. Meginregla sænsks réttar er sögð sú, að ríkið
beri ekki ábyrgð á tjóni, sem valdið er af embættismönnum í opinberri sýslan.
í finnskum rétti er staðan sögð sú, að samkvæmt lögum frá árinu 1927 beri ríkið
skaðabótaábyrgð á tjóni, sem embættismenn valda í stjómsýslu, en sú ábyrgð sé
einungis til vara, þ.e. þegar skaðabætur fáist ekki greiddar úr hendi embættis-
mannsins sjálfs. I greinargerð framsögumanns er fjallað um réttarstöðuna í
íslenzkum rétti á þessum tíma og tekið fram í neðanmálsgrein, að sá hluti grein-
argerðarinnar byggi á framlagi Einars Arnórssonar, sem þá var prófessor við
lagadeild Háskóla Islands. I þessum hluta greinargerðarinnar segir um ís-
lenzkan rétt:
Utenfor de tilfeller da særlige lovbestemmelser medfprer ansvar for rettsstridige
tjenstemannshandlinger, kan man imidlertid neppe i almindelighet anse det offent-
lige ansvarlig efter islandsk rett. Staten er sáledes visstnok ikke ansvarlig for skade,
som voldes ved feil av en tinglysningsbetjent. Men helt sikre regler har man pá dette
omráde ikke i islandsk rett.6
M.ö.o. er réttarstaðan á íslandi sú á þessum tíma, að ríkið ber almennt ekki
skaðabótaábyrgð á tjóni, sem embættismenn valda í stjórnsýslu. Vegna urn-
fjöllunarefnisins í þessari grein er athyglisvert, að sérstaklega er tekið fram, að
ríkið beri ekki skaðabótaábyrgð á tjóni, sem valdið er með mistökum við
þinglýsingar.
2.2 Réttarþróun frá 1931
Umfang ríkisins hélt áfram að vaxa og afstaða manna til eðlis rrkisvaldsins
hélt áfram að breytast. Þótt menn greindi fæsta á um það, að tilvist hins opin-
bera valds í hverju landi fyrir sig væri varanleg og því væri almennt einungis
beitt í þágu borgaranna, þá þvarr skilningur á því, að ríkið gæti ekki borið
ábyrgð á því, að þjónar þess gerðu mistök eða færu að í sýslan sinni með öðrum
hætti en lög mæltu fyrir um. Sjónarmið um, að það væri eðlilegra að leggja
ábyrgð á tjóni vegna mistaka eða vanrækslu í stjórnsýslu á ríkið en þá borgara
eða lögaðilja, sem yrðu fyrir tjóni, fengu meiri hljómgrunn en áður.
Réttarstaðan í dönskum rétti er nú á þann veg, að ekki eru í gildi almennar
lagareglur um bótaábyrgð ríkisins. Hins vegar er almennt litið svo á, að um
skaðabótaábyrgð ríkisins utan samninga gildi að mestu leyti sömu reglur og
gilda um bótaábyrgð einkaaðilja, þ.e. almennar reglur skaðabótaréttar.7 I þessu
felst, að rikið ber ábyrgð á grundvelli sakarreglunnar, en einnig geta komið til
6 Frede Castberg: Förhandlingama á det femtonde nordiska juristmötet. Bilaga II, bls. 28.
7 Sjá t.d. Orla Friis Jensen: „Offentligretlig erstatningsansvar" í ritinu Forvaltningsret, alminde-
lige emner, bls. 471 og Henning Skovgaard: „Om behov og retningslinier for en revision af
reglerne om farvaltningsansvaret". Tfr. 1978, bls. 402-432, hér bls. 402.
162