Tímarit lögfræðinga - 01.10.1999, Side 107

Við ofangreint mat á aðstæðum þurfa skattyfirvöld í vissum tilvikum að sýna fram á,
að skattþegn hafi hagað einkaréttarlegum tilfæringum sínum þannig, að komast
mætti hjá annars eðlilegri skattlagningu, t.d. með málamyndagemingi, sem væri ekki
ætlað að hafa gildi samkvæmt efni sínu, eða óvenjulegum samningi við annan
skattþegn, gerðum með það fyrir augum að sniðganga tiltekna skattlagningarheimild,
sbr. 58. gr. laga nr. 75/1981, um tekjuskatt og eignarskatt. í öðrum tilvikum reynir
ekki á afstöðu skattþegna til einkaréttarlegra geminga, heldur leggja skattyfirvöld
mat á aðstæður út frá staðreyndum. Er þá byggt á efni tiltekins gemings, eins og það
hefur verið í raun og vem, en ekki heiti hans, ef það gefur annað til kynna“.
Um síðastgreint atriði vísar umboðsmaður Alþingis til dóms Hæstaréttar H 1998
268, og segir síðan:
„Að því virtu, sem hér hefur verið rakið, tel ég, að skattstjóra og yfirskattanefnd hafi
verið heimilt og rétt, að taka sjálfstæða afstöðu til þess í máli A, hvert skattalegt eðli
þeirrar greiðslu var, sem A var úthlutað úr Kjaradeilusjóði Meinatæknafélags íslands
vorið 1994“.
8. NIÐURSTÖÐUR
Því má halda fram að ákvæði 58. gr. laga nr. 75/1981 sé ígildi almennrar
skattasniðgöngureglu eins og það hefur verið skýrt með hliðsjón af forsögu þess
og dómum Hæstaréttar. Segja má að þegar dómstólar fjalla um „grunnreglu“
58. gr. laganna (H 1997 385, Víftlfell) eða „hafa 58. gr. í huga“ við skýringu
56. gr. (H 1998 268, Frjálst framtak hinn síðari) sé í raun verið að tala um
almenna skattasniðgöngureglu eða skattamisnotkunarreglu.
Þá hafa dómstólar túlkað lagaákvæði með hliðsjón af almennum skattasnið-
göngusjónarmiðum, sem lögskýringarsjónarmiði, þ.e. um rekstrarlegan tilgang
ráðstöfunar, sbr. H 1997 385 (Vífilfell), en í héraðsdómi sem Hæstiréttur stað-
festi segir: „Er ljóst samkvæmt framanskráðu, að tilgangur ákvæðisins hafi ekki
verið sá einn að gera félögum kleift að kaupa tap annarra félaga og nýta sér það
til skattaafsláttar“. í H 1998 268 (Frjálst framtak hinn síðari) segir: „Tilgangur
ákvæðisins var því ekki sá að gera hlutafélögum kleift að kaupa tap annarra
hlutafélaga og nýta sér hann til skattaafsláttar án tillits til annarra rekstrarlegra
forsendna“. Ennfremur var vísað til þess að við skýringu ákvæðisins yrði að
taka mið af markmiði löggjafarinnar og hafa í huga 58. gr. laga nr. 75/1981. í
H 1998 1094 sem fjallar um túlkun á 25. gr. laga nr. 75/1981, er mælir fyrir um
mælikvarða sem leggja skuli til grundvallar skattalegum útreikningi, er fallist á
það með íslenska rikinu að samkvæmt orðum ákvæðisins sé það fortakslaust að
því leyti „að samningur aðila um skiptingu söluverðs geti ekki raskað þeirri
skattalegu útreikningsreglu, er í því felst, enda myndi slíkt stríða gegn jafnræði
skattþegna og vera andstætt ofangreindum markmiðum laganna“.
Ætla má að ganga megi lengra og telja að ólögfest meginregla gildi hér á
landi um að heimilt sé að víkja ráðstöfunum til hliðar við skattlagningu og líta
til raunveruleika ráðstafana. Það er því unnt að líta framhjá „sýndargemingum“
sem gerðir em í þeim eina tilgangi að komast hjá skattgreiðslum. I þessum til-
vikum er um óvenjulega samninga að ræða sem verða ekki skýrðir með við-
259