Tímarit lögfræðinga - 01.12.1999, Blaðsíða 10

könnunin væri sambærileg gildiskönnun sem gerð var í vestrænum löndum
1981-1984. Mætti af könnunum ráða að í reynd hefðu ekki miklar breytingar
orðið á viðhorfi fólks.
I júlí 1998 var síðan enn gerð könnun á trausti almennings á Islandi til ákveð-
inna stofnana þjóðfélagsins. Könnunin var gerð af Gallup á Islandi, sama aðila og
hafði gert könnunina fyrir glanstímaritið. Aðrar stofnanir sem með voru í könn-
uninni voru Alþingi, Háskóli Islands, lögreglan, þjóðkirkjan og heilbrigðiskerfið.
Dómskerfið var enn sem fyrr á botninum en náði þó að hafa mikið traust tæplega
35% svarenda. Síðustu fréttir af vinsældum dómstólanna á íslandi eru síðan þær
að í ágúst 1999 efndi Gallup enn á ný til könnunar á trausti almennings til
framangreindra stofnana. Dómskerfið naut enn sem fyrr minnst trausts þeirra en
hafði þó bætt stöðu sína svo að 43% svarenda báru nú traust til þess.
Reynslan kennir mönnum að taka verður öllum skoðanakönnunum með
nokkrum fyrirvara. Þótt ef til vill megi hafa eitthvert gagn af almennum við-
horfskönnunum, svo sem framangreindri norrænni könnun, sýnist auðvelt að
hafa áhrif á niðurstöður skoðanakannana um einstök mál og málaflokka sé
nægilega sterkur einhliða áróður hafður uppi skömmu áður en þær fara fram. A
þann hátt mæla þær helst hversu vel áróðurinn hefur skilað sér. Auk þess geta
þær auðveldlega dregið dám af einstöku máli sem komið hefur miklu róti á hugi
fólks. Rétt virðist því að gjalda varhug við því að taka verulegt mark á þeim.
Að minnsta kosti er nauðsynlegt að spyrja ýmissa spuminga. Hver bað um
skoðanakönnunina? I hvaða tilgangi var það gert á þessum tíma? Geta slíkar
kannanir mælt traust til yfirvalda? Mæla þær ekki frekar þær vinsældir sem
yfirvöldin njóta í augnablikinu? Geta yfirvöld ekki aflað sér trausts án þess að
vera vinsæl? Eiga dómstólar endilega að sækjast eftir vinsældum enda þótt aug-
ljóst sé að þeir verða að afla sér trausts svo þeir fái náð markmiðum sínum?
Hver sem niðurstaða framangreindra hugleiðinga verður hljóta þessar nei-
kvæðu niðurstöður að vekja lögfræðinga til umhugsunar um stöðu dómskerfis-
ins. Dómarar hljóta að spyrja sig hvort þessar kannanir eigi að hafa einhver
áhrif á þeirra störf og þá hver. Tæpast eru þess enn nokkur merki að þær hafi
haft nokkur áhrif. Hitt er líka miklu eðlilegra að ítarlegar kannanir á niðurstöð-
um dómsmála og upplýst umræða um dómsmál geti og eigi að hafa áhrif á störf
dómstóla.
Á íslandi voru árið 1992 gerðar umfangsmiklar endurbætur á dómaskipan og
réttarfari og hefur afgreiðsla dómsmála orðið mun skilvirkari eftir þær breyting-
ar. Þá hafa breyttar og auknar lagaheimildir á sviði stjómsýslu og mannréttinda
eflt dómsvaldið. Hefði þetta allt átt að leiða til aukins trausts almennings á
dómstólunum. Á móti kemur að ýmsir þrýstihópar hafa í auknum mæli látið sig
varða úrlausnir dómstóla. Sérstaklega áberandi eru kröfur um auknar refsingar
fyrir ýmis konar afbrot. Þessar kröfur um auknar refsingar eru hins vegar í and-
stöðu við flestar rannsóknir og skoðanir sakfræðinga og annarra fræðimanna
sem um efnið hafa fjallað bæði hér á landi og erlendis. Þessi umræða mun ekk-
ert vera öðru vísi í íslensku þjóðfélagi en öðrum þjóðfélögum nú á tímum og
290