Tímarit lögfræðinga - 01.12.1999, Blaðsíða 31

og þar með til að hlíta fyrirmælum yfirboðara. Sjálfboðaliði kynni t.d. frekar en
launaður starfsmaður að taka þann kost að ganga af vettvangi mislíki honum
fyrirmæli yfirmanna. Engu að síður hefur í fræðikenningum verið talið að þessi
munur á eðli sjálfboðastarfa og launaðra starfa hafi ekki afgerandi áhrif að
þessu leyti.8 Af hérlendri dómaframkvæmd verður ekki séð að á þetta hafi
reynt. Má þannig nefna að í H 1968 470 og H 1977 1364, sem fyrr voru nefndir
og snerust báðir um ábyrgð Hestamannafélagsins Fáks, var ekki byggt á þeirri
málsástæðu að þeir sem sáu um skipulagningu þeirra viðburða sem málin sner-
ist um hafi verið sjálfboðaliðar. Verður almennt að leggja til grundvallar að
æskulýðsfélög beri ábyrgð á sjálfboðaliðum sem starfa á þeirra vegum eftir
svipuðum mælikvarða og myndi gilda um launaða starfsmenn. Má teljast
eðlilegt í þessu samhengi að líta á félagið og starfsmenn þess sem eina heild
gagnvart utanaðkomandi aðilum. Þá má nefna að æskulýðsfélög geta keypt sér
ábyrgðartryggingar vegna bótaábyrgðar sem á þau kann að falla vegna sak-
næmrar háttsemi sjálfboðaliða. Enn fremur er það svo að sjálfboðaliðum er al-
mennt skylt, svo lengi sem þeir starfa, að hlíta fyrirmælum sem þeim eru gefin.
Allt eru þetta atriði sem talin eru liggja reglunni um vinnuveitandaábyrgð til
grundvallar.9 Af þessum sökum er nærtækt að ætla að æskulýðsfélög beri
ábyrgð á sjálfboðaliðum á svipaðan hátt og vinnuveitendur bera ábyrgð á laun-
uðum starfsmönnum.
Lúti maður ekki skipunarvaldi eða eftirliti vinnuveitandans er hann almennt
talinn of sjálfstæður gagnvart vinnuveitanda til þess að teljast starfsmaður í
merkingu reglunnar um vinnuveitandaábyrgð. í skaðabótaréttinum er hann þá
nefndur sjálfstæður framkvæmdaaðili eða sjálfstæður verktaki. Eftir skaða-
bótareglum utan samninga ber vinnuveitandi almennt ekki bótaábyrgð vegna
skaðaverka slíks aðila.10 Kjósi æskulýðsfélag að fá verktaka til þess að vinna
tiltekið verk ber félagið að öðru jöfnu ekki ábyrgð á þeim skaðaverkum sem
verktakinn kann að valda við verk sitt. Þess ber þó að gæta að formleg yfirskrift
samnings við þann sem vinnur verk ræður hér ekki úrslitum. Verði litið svo á
að tjónvaldur lúti skipunarvaldi og eftirliti æskulýðsfélags breytir engu þótt
samningur tjónvalds við félagið sé kallaður verksamningur. Félagið ber þá eftir
sem áður ábyrgð á störfum tjónvalds.
Þegar margir sjálfstæðir aðilar taka þátt í tiltekinni starfsemi getur oft verið
álitaefni hver beri ábyrgð á skaðaverki sem af starfsemi leiðir. Sem dæmi má
nefna að mörg æskulýðsfélög hafi staðið saman að ráðningu starfsmanns sem
tjóni veldur. í slíku tilviki verður væntanlega að líta til þess fyrst og fremst á
hvaða aðila sú skylda hvíldi að stjórna starfsmanninum og hafa eftirlit með
verkum hans. Sé stjórn og eftirlit sameiginleg, t.d. hjá sameiginlegri verkefnis-
8 Sjá Arnljót Björnsson: Tengsl vinnuveitanda og starfsmanns sem skilyrði vinnuveitandaábyrgðar,
Kaflar úr skaðabótarétti, Reykjavík, 1990, bls. 12.
9 Sjá Arnljót Björnsson: Skaðabótaréttur. Reykjavík, 1988, bls. 91.
10 Sjá Arnljót Björnsson: Skaðabótaréttur. Reykjavík, 1988, bls. 95.
311