Tímarit lögfræðinga - 01.12.1999, Blaðsíða 9

málsins 1980. Auðvitað hlaut það að hafa áhrif á niðurstöðuna hversu langt var
um liðið frá því dómurinn var kveðinn upp og því eðlilega erfiðara að taka
málið til dómsmeðferðar á ný. Niðurstöðunni var að vonum illa tekið eftir þessa
forsögu og upp hófst margra vikna umfjöllun ríkisfjölmiðlanna um hana þar
sem sakborningurinn og lögmaður hans virtust vera helstu heimildarmennimir.
Raka Hæstaréttar var hins vegar að litlu getið. Tekið skal fram að enginn þeirra
dómara, sem dæmdu málið í Hæstarétti, tóku þátt í meðferð á þessari beiðni
sakborningsins, enda höfðu þeir allir látið af störfum fyrir löngu.
Niðurstaða skoðanakönnunarinnar hlaut óhjákvæmilega að vekja dómara, og
ef til vill fleiri, til nokkurrar umhugsunar, þótt ljóslega yrði að taka tillit til þess
að aðstæður voru mjög sérstakar og málið, sem greinilega hafði þessi áhrif,
væri verulega frábrugðið venjulegum sakamálum. Af greinum í fjölmiðlum og
lögfræðitímaritum í Noregi og Danmörku þykist ég ráða að umfjöllun um end-
urupptöku sakamála getur orðið mjög heiftúðug, en skilyrði fyrir endurupptöku
eru lík á Norðurlöndum þótt meðferð málanna sé nokkuð mismunandi. Þá eru
víðfrægar deilur í Englandi og Bandaríkjunum um slík mál. Auðvitað finnst öll-
um hrapallegt séu einhverjar líkur á því að saklaus maður hafi verið dæmdur
sekur og vilja komast að því hvort sú hafi verið raunin. Hér leikast hins vegar
á þessi ósk um að fá fulla vissu um rétta niðurstöðu og sú staðreynd að dóms-
kerfið byggist á því að lyktir verða að vera á allri þrætu. Af þessu leiðir að ein-
hverjar líkur verða að vera á ítarlegri og vandaðri meðferð við endurupptöku
máls en kostur var á við fyrri meðferð. Taka verður einnig tillit til þess að sífellt
verður erfiðara að skera úr um hvað sé í raun og veru rétt eftir því sem lengra
líður frá atburðum og erfiðara verður að afla upplýsinga um þá. Ný meðferð
þess máls sem rætt er um að framan hefði t.d. tæpast getað orðið vandaðri við
nýja meðferð, úr því sem komið var, nema fram hefðu komið ný sýnileg sönn-
unargögn. Líklega eru þau sjónarmið, sem uppi hljóta að vera við endurupptöku
mála, hvorki skýr fyrir almenningi né starfsfólki fjölmiðla. Meira að segja
virðist vel menntaða lögfræðinga stundum skorta skilning á þeim sjónarmiðum
sem að baki búa og á því að dómstólar verði að sýna varfærni við endurupptöku
máls.
Skoðanakönnunin, sem fyrr unt ræðir, var að vísu gerð fyrir glanstímarit,
sem síðan túlkaði hana á sinn hátt, en hún var þó gerð af fyrirtæki, sem kennir
sig við alþjóðlegt fyrirtæki á þessu sviði. Hún virtist stangast verulega á við lífs-
gildakönnun, sem gerð var á öllum Norðurlöndunum árið 1990, en samkvæmt
henni virtust dómstólar á Islandi hafa mikið traust um 67% íslensku þjóðar-
innar. Þá höfðu 80% Dana mikið traust á sínum dómstólum, 67% Finna, 76%
Norðmanna og 56% Svía, allt samkvæmt þessari sömu könnun. Könnun þessi
var samstarfsverkefni sérfræðinga frá öllum Norðurlöndunum. í könnuninni var
sérstakur fyrirvari gerður um niðurstöður frá Finnlandi því aðferðin við könn-
unina var þar önnur en í hinum löndunum. Þá var tekið fram að ekki væri
ráðlegt að gera mikið úr mun milli þjóða sem væri innan við 10%. Slíkur munur
gæti verið innan skekkjumarka úrtakanna sem notuð voru. Þá var tekið fram að
289