Tímarit lögfræðinga - 01.12.1999, Blaðsíða 8

2. HVERNIG ER UMRÆÐA UM DÓMSTÓLA OG STÖRF ÞEIRRA?
HVAÐA ÁHRIF GETUR HÚN HAFT?
Skoðanakönnun, sem fram fór hérlendis í maí 1997, virtist gefa það til kynna
að einungis 25,9% svarenda hefðu mikið traust á dómskerfinu en 48,8% höfðu
á því litla trú, eins og þar sagði. Framkvæmd skoðanakönnunarinnar, sem var
gerð fyrir tímaritið Mannlíf, leit að vísu út fyrir að vera nokkuð ábótavant.
Dómskerfið var t.d. ekki frekar skilgreint, það er hvort eingöngu væri átt við
dómstólana eða hugsanlega einnig saksóknara og rannsóknarlögreglu og jafn-
vel einnig málflutningsmenn. Mestu skipti þó að hún var gerð í beinum tengsl-
um við kröfu eins sakborninga í umdeildu máli um endurupptöku þess. Mál
þetta hafði verið dæmt í Hæstarétti íslands 1980, en með dóminum var þessi
sakbomingur fundinn sekur, ásamt fleirum, um tvö mannshvörf. Sakborningar
höfðu fyrir löngu afplánað dóma sína þegar beðið var um endurupptöku máls-
ins. í könnuninni var einnig spurt hvort íslenskir dómstólar hefðu komist að
réttri niðurstöðu í þessu máli. Töldu 8,1% að svo hefði verið en 63,1% að nið-
urstaðan hefði verið röng. Aðeins 28,8% sögðust ekki vita þetta. Líklega var
það skynsamlegasta svarið, því málið var yfirgripsmikið, sönnunarfærslan
verulega erfið og hæpið að einhverjir svarendur hafi einhvern tíma lesið dóm-
inn, sem var hundruðir síðna í prentaðri útgáfu hæstaréttardóma. Það kom hins
vegar fram að flestir svarendur höfðu fylgst með umfjöllun fjölmiðla um end-
urupptöku málsins, þar á meðal hafði ríkissjónvarpið tekið til sýningar áróðurs-
mynd, sem gerð hafði verið því til styrktar að málið yrði endurupptekið. Var
þetta gott dæmi um það að fjölmiðill, annað hvort af eigin frumkvæði eða aðil-
anna, taki skýra afstöðu til máls áður en það er afgreitt af dómstólunum og vinni
því stuðning meðal almennings. Ósagt skal látið hvort þetta hafi í þessu tilfelli
verið gert til að hafa bein áhrif á úrlausn málsins fyrir dómstólunum, en tæpast
verður slík hegðun þoluð í venjulegu lýðræðisþjóðfélagi. Má hér nefna dóm
Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Worms v. Austurríki 29. ágúst 1997. Þar
kemur það álit fram að fjölmiðlar megi vel segja frá og jafnvel segja álit sitt á
máli sem er fyrir dómstólunum. Hins vegar megi þessi umfjöllun ekki ganga
svo langt að hætta sé á að mál fái ekki réttláta meðferð fyrir dómstólunum eða
dregið geti úr áliti almennings á dómstólunum. Lesendum er látið það eftir að
hugleiða hvort umfjöllun fjölmiðla um endurupptöku þess máls er hér um ræðir
var innan hæfilegra marka.
Hæstiréttur ákveður hvort ntál, sem dæmt hefur verið með endanlegum
dómi, verður endurupptekið og er það sjaldgæft að til þess komi. Hér á landi fer
sönnunarfærsla í sakamálum aldrei fram fyrir kviðdómi. Talið hefur verið að
hinir löglærðu dómarar geri almennt miklar kröfur til sönnunarfærslu um sekt
sakbominga og hefur jafnvel verið á það deilt. Hæstiréttur lauk við umfjöllun
framangreinds máls um það bil mánuði eftir að skoðanakönnunin fór fram og
komst að þeirri niðurstöðu að ekki hefðu verið færð fram ný gögn í málinu sem
leitt gætu til endurupptöku þess og að þau atriði, sem lögmaður fyrrum sakbom-
ings taldi eiga að ráða endurupptöku málsins, hefðu öll legið fyrir við meðferð
288