Tímarit lögfræðinga - 01.12.1999, Blaðsíða 4

höfð fleiri orð önnur en þau að þeir sem svona standa að málum hafa sjálfs-
traustið í prýðilegu lagi.
Það er að sjálfsögðu bæði þarft verk og tímabært að styrkja réttarstöðu brota-
þola er löngum hafa staðið mjög til hliðar við meðferð þeirra opinberu mála
sem höfðuð eru vegna refsiverðra brota sem þeir hafa orðið fyrir. Höfuðáhersl-
an hefur verið lögð á það að koma lögum yfir þann sem brotið hefur framið eða
talið er að það hafi gert. Að óbreyttu því fyrirkomulagi að ríkisvaldið fari með
sókn sakar, og engar lrkur eru á að verði breytt í framtíðinni, þá mun brotaþoli
áfram vera í sömu stöðu og fyrr að forminu til. Hins vegar er ríkisvaldinu bæði
rétt og skylt að reyna eftir föngum að rétta hag þess sem á um sárast að binda
þótt vonlítið sé að það verði nokkum tíma gert að fullu, nema eingöngu sé um
að ræða fjárhagslegt tjón sem fæst bætt. Það sálartjón sem menn iðulega hljóta
verður sjaldnast jafnað en skylt er að reyna hvað hægt er.
Það var vissulega skref í rétta átt þegar sett voru lög nr. 69/1995, um greiðslu
ríkissjóðs á bótum til þolenda afbrota, en þar er kveðið á um greiðslu bóta
vegna líkamstjóns og muna og einnig miskabætur. Að vísu eru verulegar tak-
markanir á þessum bótagreiðslum en þrátt fyrir það er hér um umtalsverða rétt-
arbót að ræða. Lögin tóku gildi 1. janúar 1996 og gilda um tjón sem leitt hafa
af brotum sem framin voru 1. janúar 1993 og síðar. Á árinu 1996 var byrjað að
greiða bætur samkvæmt lögunum og þegar þetta er ritað nema greiddar bætur
samtals rúmum 100 milljónum króna. Á móti kemur að ríkið innheimtir dæmd-
ar bætur hjá tjónvaldi.
Eins og fyrr segir var það tilgangurinn með breytingunum á lögum um með-
ferð opinberra mála að styrkja stöðu brotaþola. Breytingarlögin kveða á um það
að beinist rannsókn lögreglu að broti á XXII. kafla almennra hegningarlaga, þar
sem kveðið er á um refsingar fyrir kynferðisbrot, þá er henni skylt að tilnefna
brotaþola réttargæslumann hafi hann ekki náð 18 ára aldri þegar rannsókn hófst.
Skipta þá engu skoðanir brotaþola sjálfs á því máli. Brotaþolar eldri en 18 ára
geta óskað eftir því að fá tilnefndan réttargæslumann og er lögreglu þá skylt að
verða við þeirri ósk. Réttargæslumaður skal að jafnaði skipaður eða tilnefndur
úr hópi lögmanna.
Þá er lögreglunni skylt að tilnefna brotaþola réttargæslumann óski hann þess
þegar rannsókn beinist að broti á XXIII. kafla almennra hegningarlaga, þar sem
kveðið er á um refsingar fyrir manndráp og líkamsmeiðingar, eins ef rannsókn
beinist gegn brotum á XXIV. kafla um brot gegn frjálsræði manna. Þá er enn
skylt að tilnefna brotaþola réttargæslumann beinist rannsókn gegn broti á 251.-
253. gr. almennra hegningarlaga, þ.e. þegar um ákveðnar tegundir auðgunar-
brota er að ræða.
Tilnefning réttargæslumanns er úti þegar mál hefur verið höfðað og dómari
tekið ákvörðun um að skipa brotaþola réttargæslumann við meðferð málsins,
annars tekur lögreglan ákvörðun um það hvenær tilnefning réttargæslumanns
fellur niður.
284