Tímarit lögfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 21

Þorgeir Þorgeirson 1992 vegna þess sem hér er reifað:
Dómstóllinn tók fram í 64. efnisgrein, að í fordæmisrétti hans væri ekki að finna
grundvöll fyrir þeim efnismun, sem íslenzka ríkið hélt fram, að væri á stjórnmála-
umræðu og umræðu um önnur opinber málefni (other matters of public interest).
Slíka umræðu mætti aðeins hefta á grundvelli skilyrða 2. mgr. 10. gr. mannréttinda-
sáttmálans.21
Lingens gegn Austurríki 1986 vegna ummæla um staðreyndir og gildis-
dóma:
Greina yrði af nákvæmni á milli staðreynda og gildisdóma. Það væri hægt að sanna
tilvist staðreynda, en ekki væri hægt að færa sönnur á gildisdóma. Kröfu um sann-
anir fyrir gildisdómum væri ómögulegt að uppfylla, auk þess sem hún skerti sjálft
skoðanafrelsið, sem væri grundvallarþáttur í réttindum þeim, sem 10. gr. sáttmálans
tryggði mönnum.
Mannréttindadómstóllinn hefur ítrekað sagt, að 10. gr. sáttmálans verndaði
einnig ummæli, sem móðguðu, hneyksluðu eða röskuðu ró ríkisvaldsins eða
einstakra hópa samfélagsins.22 Þótt hvergi komi fram í dómum mannréttinda-
dómstólsins mismunandi vægi einstakra mannréttindaákvæða, hefur túlkun
dómstólsins á 10. gr. verið mjög í samræmi við þá skoðun margra, að í lýð-
ræðisríki sé tjáningarfrelsið allra mannréttinda mikilvægast.
Nauðsynlegt er að taka fram, að í dómum mannréttindadómstólsins í málum
Þorgeirs Þorgeirsonar og Lingens, svo og þeim dómum Hæstaréttar íslands, sem
fallið hafa eftir lögfestingu mannréttindasáttmálans og stjómarskrárbreytinguna
1995. nutu þeir, sem fyrir ummælum urðu, takmarkaðrar friðhelgi vegna stöðu
sinnar eða starfa og nauðsynjar opinberrar umræðu. Má þar nefna lyftinga-
mennina í málum Péturs Péturssonar læknis frá 1995,23 Fangelsismálastjóra
ríkisins í máli Hrafns Jökulssonar 1997,24 Húsnæðisstofnun og starfsmenn
hennar 1998,25 og formann bankaráðs Landsbankans í máli 2000.26
Undantekningin er þó í dóminum, H 1999 857, en þar var beinlínis tekizt á
um togstreitu friðhelgi einkalífs og tjáningarfrelsis, ummæli læknis og rit-
höfundar um málefni sjúklings, en þar sagði Hæstiréttur m.a.:
21 Taka verður fram, að nákvæm könnun á fordæmisrétti dómstólsins mundi þó einmitt leiða í ljós, að
dómstóllinn hafði áður lagt sérstaka áherzlu á nauðsyn þess að vemda frelsi til óheftrar tjáningar um
stjómmál. Of langt mál, og mikil vinna, væri þó að rekja þau dæmi, enda utan við viðfangsefni
greinarinnar.
22 Sjá meðal annars í máli Lingens úr efnisgrein 41: „Subject to paragraph 2 (art. 10-2), it is applicable
not only to „information" or „ideas“ that are favourably received or regarded as inoffensive or as a
matter of indifference, but also to those that offend, shock or disturb. Such are the demands of that
pluralism, tolerance and broadmindedness without which there is no „democratic society“ (see the
above-mentioned Handyside judgment, Series A no. 24, p. 23, para. 49)“.
23 H 1995 752 og H 1995 774. "
24 H 1997 3618.
25 H 1998 1376.
26 Hæstaréttarmálið nr. 272/2000, dómur uppkveðinn 19. desember 2000.
215