Tímarit lögfræðinga - 01.10.2002, Side 24

Skömmu fyrr hafði Hæstiréttur sagt:
...með framangreindum ummælum hagaði hann ekki orðum eins og um væri að
ræða slíkan gildisdóm28 sinn, heldur þvert á móti eins og staðreyndin væri sú að
stefnda hafi af ásetningi borið föður sinn röngum sökurn. Fyrir því er ekki hald.
Þessi framsetning áfrýjanda var jafnframt ástæðulaus þótt gætt sé fyllilega að
réttmætu markmiði með þátttöku hans í umræðunni, sem hér stóð yfir, enda var
honunt í lófa lagið að halda fram skoðununt sínum berum orðum sem gildisdónti.
Við þessu á ég aðeins eitt svar: Hvernig átti áfrýjandi að halda skoðun sinni
fram sem gildisdómi, fyrst rétturinn taldi ekki, að hann hefði gert það eins og
ummæli áfrýjanda voru sett fram og miðað við það samhengi, sem þau voru í,
þar á meðal sérstaklega það, að áfrýjandi tók aldrei afstöðu til þess, hver hefði
verið hinn hlutlægi sannleikur um það athæfi, sem ekki var talið sannað, að
hinn sýknaði maður hefði gerzt sekur um.
Hluti af vanda Hæstaréttar, sem ég tel að rétturinn hafi ekki leyst svo full-
nægjandi sé, felst í einfaldri staðhæfingu:
Annaðhvort voru ásakanimar réttar eða rangar, þær voru annaðhvort
sannar eða ósannar.
í fullyrðingu um, að ásakanimar væru rangar, felst ekki, að kærandi hafi
verið að ljúga, það er að segja vísvitandi ósatt. Fullyrðing um, að hinn ákærði
væri saklaus, ekki bara að hann hefði verið sýknaður, felur í sér sömu stað-
hæfingu og því að segja, að ásakanirnar væru rangar, ósannar.29
í niðurstöðu Hæstaréttar var talið, að ummæli áfrýjandans í neðanmálsgrein
27 hefðu falið í sér ólögmæta meingerð gagnvart stefndu.
Þetta eru ummælin, sem Hæstiréttur taldi ekki gildisdóm, heldur líka að
hefðu verið ásökun um, að yrði ekki skilið öðru vísi en svo, að með því hafi
hann borið stefndu á brýn að hafa gegn betri vitund sett fram við lögreglu og
fyrir dómi rangar sakir á hendur föður sínum. Þessari ályktun Hæstaréttar er ég
ósammála. Ummælin fela í sér gildisdóm og þau eru einmitt ekki ásökun um,
að stefnda hafi gegn betri vitund borið föður sinn röngum sökum. Tæplega varð
gerð sú krafa til áfrýjanda, að hann segði ávallt um kæru stefnanda, að hún fæli
í sér rangar ásakanir, en uppfyllti ekki ásetningsskilyrði 18. gr. almennra hegn-
ingarlaga nr. 19/1940. Áfrýjandi hafði sagt í upphafi útvarpsþáttarins, að hann
teldi ýmsar skýringar á ásökununum fyrir hendi, aðrar en að þær væru gegn
betri vitund, sjá neðanmálsgrein 27. Þetta hefði átt að nægja.
28 Um gildisdóma sjá m.a. H 1998 1376. Segja má, að gildisdómur sé ályktun, sem sá sem dregur
telur byggða á staðreyndum, sem hann telur vera fyrir hendi.
29 Sjá þó grein Garðars Gíslasonar hæstaréttardómara í Afmælisriti Guðmundar Ingva Sigurðssonar
hrl. „Þankar um góða lögmannshætti“, einkum bls. 45. Taka má fram, að grein Garðars er rituð af
mikilli íþrótt og lærdómi. Á tilvitnuðum stað segir Garðar eftir að hafa rakið ummæli Jóns Steinars um
dæmi rangra sakargifta, sem vissulega séu til: „En um þriðja kostinn er ekki að ræða, annaðhvort segir
hún satt eða ber manninn röngum sökum af ásetningi ..." Þessari niðurstöðu Garðars er ég ekki
sammála. eins og glöggt má skilja af grein þessari.
218