Tímarit lögfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 90

keisara, sem varð til á löngum tíma, var að ýmsu leyti ósamstætt og sundurleitt
innbyrðis og varð því ekki borið saman við það, sem tíðkaðist í löggjafarefnum
meðal margra vestrænna ríkja eftir því sem tímar liðu og lögfræði náði þar að
þróast. Þá skipti einnig meginmáli, að á stjómartíma hinna rússnesku keisara
var þar aldrei lögtekin einkaréttarlögbók (né heldur lögbækur á öðrum sviðum)
í skilningi vestrænnar lögfræði, en það hefði hins vegar orðið réttarþróun í
ríkinu mjög til framdráttar. Rússnesk kirkjulöggjöf var þó um margt sniðin að
fyrirmynd sambærilegrar löggjafar meðal annarra kristinna þjóða, en Rússar
fylgdu rétttrúnaðarkirkjunni (austurkirkjunni) í þeim málum. Sú kirkjudeild
hefur eflst mjög á ný þar í landi á síðustu ámm, eftir að sovétstjómin leið undir
lok. A fyrri skeiðum rússneskrar sögu höfðu reyndar einstakir furstar sett
löggjöf á tilteknum sviðum, sem segja má að hafi haft viss einkenni lögbóka,
en sú löggjöf mátti þó kallast frumstæð enda sjaldnast „langlíf‘.
2.2 Rætur lagakennslu
Háskólar - í nútímaskilningi - komu seinna til sögunnar í Rússlandi en
víðast var á Vesturlöndum, og lagakennsla átti þar lengi ekki miklu gengi að
fagna, enda efniviður hennar síður en svo vel aðgengilegur kennurum og nem-
endum. Má geta þess í því sambandi, að fjölmargar tilskipanir, sem höfðu
lagagildi, voru ekki birtar opinberlega og þær, sem birtar höfðu verið, voru
heldur ekki á hvers manns borði. Hins vegar voru ýmis dærni þess á síðari
öldum, að ungir rússneskir menntamenn stunduðu laganám við vestræna há-
skóla. Þjóðin var lengi menningarlega einangruð gagnvart öðrum þjóðum -
aldrei þó eins hörmule|a og þegar hún bjó undir oki mongólskra stjómarherra
á árunum 1240-1480. A stjómartímum Péturs mikla (d. 1725) varð þó veruleg
breyting þar á, því að hann „opnaði gluggann til vesturs“ eins og alkunna er,
enda þótt vestræn menningaráhrif næðu þá vitanlega einkum til hlutfallslega
fámenns hóps yfirstéttar, en ekki til alls almennings í hinu víðlenda ríki hans.
Nítjánda öldin var sannkallaður gróskutími menningar og mennta í Rúss-
landi, og háskólar efldust, um margt eftir vestrænni fyrirmynd. Umfram allt átti
það við um háskólann í höfuðborg ríkisins, St. Pétursborg, þar sem vestrænna
áhrifa gætti hvað mest. Birtust þessi áhrif m.a. í lagakennslu í þeim háskóla, en
þar kenndu m.a. á þeim tíma ýmsir erlendir prófessorar í lögum auk innlendra
lagakennara, sem margir hverjir höfðu fengið einhverja skólun í vestrænum
menntasetrum. Af merkum laganýmælum frá þessum tímum má nefna löggjöf
þá, sem staðfesti afnám átthagafjötra bænda 1861 og gerði þá að frjálsum mönn-
um, og nýja réttarfarslöggjöf frá 1864, sem hafði í för með sér gerbreytingar á
rússnesku réttarfari í framfaraátt sé vestrænn mælikvarði þeirra tíma lagður á.
2.3 Erlend réttaráhrif á 19. öld og í upphafi 20. aldar
A nítjándu öld vöknuðu einnig hugmyndir og fyrirætlanir meðal ráðamanna
í Rússlandi um að taka þar upp nýtískulega löggjöf á hinum helstu réttarsviðum
að vestrænni fyrirmynd, þótt ekki tækist að hrinda þeim í framkvæmd nema í
284