Tímarit lögfræðinga - 01.12.2002, Page 11

umfjöllun á reglum um sennilega afleiðingu í greininni. Við aðra umfjöllun um
takmörkun á umfangi skaðabótaábyrgðar verður einnig leitast við að byggja á
dómaframkvæmd.
2. ORSAKATENGSL í SKAÐABÓTARÉTTI
2.1 Inngangur
Þótt maður sýni af sér saknæma háttsemi, er það í sjálfu sér ekki bótaskylt,
nema í þeim tilvikum, sem slík háttsemi orsakar tjón. Sé um hlutlæga ábyrgð
að tefla gildir hið sama, þ.e. það þarf að vera orsakasamband milli þeirrar hátt-
semi, sem hin hlutlæga ábyrgðarregla tekur til, og tjóns sem verður.
Orsakatengsl eru einnig til umfjöllunar í refsirétti, svo og reglur um senni-
lega afleiðingu.6 Þessar reglur horfa þó við með nokkuð öðrum hætti þar en í
skaðabótarétti. Má sem dæmi nefna, að tilraun til brots er refsiverð, sbr.
meginreglu 21. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, auk þess sem full-
framningarstig sumra brota er fært fram, og þurfa því afleiðingar háttseminnar
ekki að koma fram. Þarf því ekki að vera um orsakasamband milli háttsemi og
afleiðinga að ræða í refsirétti með sama hætti og í skaðabótarétti. Þetta veldur
mismunandi áherzlum og leiðir til þess, að umfjöllun um þessi réttaratriði í
greinunum tveimur verður ólík.
2.2 Inntak kröfunnar um orsakatengsl í skaðabótarétti
Krafan um orsakatengsl felst ekki aðeins í því, að tiltekin háttsemi þurfi að
hafa leitt til tjóns, heldur er gengið lengra og gerð sú krafa, að orsakatengslin
þurfi að vera milli háttseminnar og alls þess tjóns, sem tjónþolinn verður fyrir.
Með sama hætti er það forsenda meðábyrgðar tjónþola sjálfs t.d. vegna eigin
sakar, að orsakatengsl séu milli þeirrar háttsemi hans og tjónsins, sem hann
verður fyrir.7 Svo sem síðar veður rakið, er ekki alltaf hægt að fullnægja þessari
meginreglu til hlítar. A sumum sviðum lögfræði eru t.d. tilviljunarkenndar
afleiðingar saknæmrar háttsemi einnig bótaskyldar (casus mixtus cum culpa).
Samkvæmt framansögðu er það skilyrði þess, að til skaðabótaábyrgðar geti
komið, að orsakatengsl séu milli hinnar bótaskyldu háttsemi og tjónsins. Þótt
tjónþoli geti bent á, að tiltekinn maður hafi sýnt af sér saknæma háttsemi, dugir
það honum ekki til að hafa uppi skaðabótakröfu, ef það er ekki nákvæmlega sú
háttsemi, sem valdið hefur tjóninu. Til skýringar þessu má nefna tvo dóma í H
1996 2626 og 2641. Atvik í fyrrgreinda dóminum, en málin eru samkynja, eru
svofelld:
6 Benda má á, að í riti Jónatans Þórmundssonar, Afbrot og refsiábyrgð I, er víða komið að
reglum um orsakatengsl og sennilega afleiðingu (sjá og orðið vávæni í atriðisorðaskrá ritsins).
7 Jan Hellner og Svante Johansson: Skadestándsratt, bls. 195.
315