Tímarit lögfræðinga - 01.12.2002, Page 14

2.4 Frumorsök og aðrar orsakir
Einnig bregður við í forsendum dóma, að talað sé um frumorsök tjóns.
Hefur sú orðnotkun sjálfstæða þýðingu?
H 22. febrúar 2001, mál nr. 385/2000
B var rafvirki og starfaði hjá K, sem m.a. átti húseign, þar sem lyfta hafði bilað,
þannig að hún festist, áður en hún komst í rétta stöðu. Var B fenginn til þess að
athuga lyftuna, og eftir að honum hafði tekizt að opna lyftudymar, teygði hann sig
inn til að skoða aðstæður. Snerti hann þá lyftugólfið með fætinum, sem varð til þess,
að lyftan féll með hann innandyra þar til slaki, sem var á spilvír lyftunnar, var farinn
af. Slakinn hafði myndast vegna bilunar í slakrofa. B hlaut meiðsl af fallinu. í bóta-
máli, sem hann höfðaði gegn K, var talið, að eftirlit og viðhald lyftunnar hefði ekki
verið í samræmi við gildandi reglur, og að ábendingu vinnueftirlitsins um að virkni
slakrofa skyldi tryggð, hefði ekki verið sinnt. Var talið að K hefði sýnt af sér sak-
næma háttsemi með vanrækslu sinni. Um orsakasambandið sagði í forsendum Hæsta-
réttar:
„Verður að leggja til grundvallar að undanfarandi bilun í umræddum öryggisbúnaði,
sem áfrýjandi [K] beri ábyrgð á, hafi verið frumorsök slyss stefnda. Samkvæmt því
verður áfrýjandi talinn skaðabótaskyldur".
B var talinn hafa sýnt af sér aðgæzluleysi og var látinn bera helming tjóns síns af
þeim sökum.
í þessum dómi verður ekki séð að orðið frumorsök sé notað í annarri merk-
ingu en orðið orsök, og að allt eins hefði mátt nota það. Ber væntanlega að líta
svo á, að verið sé að skírskota til þess, að aðrar orsakir, sein B ber ábyrgð á, hafi
einnig valdið slysinu og séu ástæða þess, að hann er látinn bera helming tjóns
síns sjálfur. Má fullyrða, að ekki skipti máli í skaðabótarétti, hvort unnt sé að
greina orsakir í frumorsakir og aðrar orsakir, a.m.k. ekki í öðrum samböndum
en þegar um mat á meðábyrgð tjónþola, t.d. vegna eigin sakar hans, er að ræða.
2.5 Nánar um orsakatengslin. Skilyrðiskenningin
2.5.1 Skilyrðiskenningin. Um nauðsynleg og nægjanleg skilyrði
Kjarninn í þeim reglum, sem gilt hafa um orsakatengsl í skaðabótarétti,
hefur verið svonefnd skilyrðiskenning. Inntaki skilyrðiskenningarinnar má lýsa
með tvennum hætti, þ.e. með jákvæðri nálgun og neikvæðri.9 Eftir fyrri aðferð-
inni má segja, að í skilyrðiskenningunni felist, að sérhvert nauðsynlegt skilyrði
atburðar teljist orsök hans.10 Með neikvæðri nálgun má lýsa þessu svo, að sér-
hvert atvik sé orsök tjónsatburðar, ef hann hefði ekki orðið hefði það ekki átt
sér stað."
9 A. Vinding Kruse: Erstatningsretten, bls. 137 og Bo von Eyben og Hans Henrik Vagner:
Lærebog i erstatningsret, bls. 273-274.
10 Sjá t.d. Peter Ledrup: Lærebok i erstatningsrett, bls. 296.
11 Ármann Snævarr: „Orsakatengsl og skaðvæni atferlis“. Úlfljótur. 4. tbl. 1976, bls. 230.
318