Tímarit lögfræðinga - 01.12.2002, Page 16

skilnings í skaðabótarétti, því spuminguna um orsakatengsl ber þar að með
þeim hætti að meta þarf hvort tiltekin háttsemi, sem er saknænt eða leiðir til
ábyrgðar á grundvelli víðtækra ábyrgðarreglna, teljist nauðsynlegt skilyrði
tjónsatburðar. Þarf því einungis, eftir að búið er að staðreyna að bótagrund-
völlur sé fyrir hendi, að fjalla um þær tilteknu orsakir og taka afstöðu til þess,
hvort líka sé fullnægt þeirri kröfu, að orsökin hafi verið nauðsynlegt skilyrði
tjóns.
I öðru lagi er ekki unnt að beita skilyrðiskenningunni, þegar um er að ræða
fleiri en eina samverkandi tjónsorsök, þar sem tvær eða fleiri gætu hafa valdið
öllu því tjóni sem varð, en þær voru þó ekki allar nauðsynlegar. Þá er ekki hægt
að segja, að þær hafi allar verið nauðsynlegar orsakir tjóns, því einhverja(-r)
þeirra þurfti ekki við. Eru þær nefndar viðbótartjónsorsakir.
Dæmi um þetta er, ef fé frístundabændanna O, G og E sleppur inn í afgirt
land skógræktarfélagsins, S, þar sem það étur upp allar plöntur og eyðileggur.
Ljóst er, að fé Ó og G hefði unnið allt tjónið og fé E hefði því ekki þurft til. Það
var þó einnig á svæðinu. Ekki er í þessu dæmi unnt að segja, að sú meinta
bótaskylda háttsemi, sem felst í því að fé E slapp inn á svæðið, hafi verið nauð-
synlegt skilyrði þess tjóns, sem S varð fyrir. Eftir sem áður getur komið til bóta-
ábyrgðar E, þ.e. ef fé hans fer samtímis fé þeirra Ó og G inn á svæðið.
I þriðja lagi er ekki unnt að beita skilyrðiskenningunni fyrirvaralaust, ef um
samtíma tjónsorsakir er að ræða, sem hver um sig gæti hafa valdið öllu því
tjóni, sem um ræðir. Þá er ljóst, að ein nægir og hin eða hinar eru því ekki nauð-
synlegar.
Dæmi um þetta er, ef fé frístundabændanna Ó og G sleppur úr illa afgirtum
beitarhólfum þeirra og ryðst inn á land skógræktarfélagsins, S, þar sem það étur
allar plöntur og eyðileggur. Ljóst er, að fé hvors um sig hefði unnið allt tjónið,
þótt fé hins hefði ekki verið á svæðinu. Hér er víst, að sú bótaskylda háttsemi
hvors um sig, að fé slapp úr beitarhólfi og í skógræktargirðinguna, er nauðsyn-
legt skilyrði tjóns þess, sem S varð fyrir, en ekki er hægt að segja, að hin bóta-
skylda háttsemi beggja hafi verið nauðsynlegt skilyrði tjónsins. Háttsemi annars
hefði nægt.
Þrátt fyrir framangreinda fyrirvara er skilyrðiskenningin meginreglan, en
hafa verður hugfast, að henni verður ekki beitt fyrirvaralaust í öllum tilvikum.
Einnig verður að hafa í huga þær skýringar, sem gera verður, þegar tjóni er
valdið vegna athafnaleysis og fjallað er um í næsta kafla.
2.6 Orsakatengsl og athafnaleysi
Sé skilyrðiskenningunni beitt bókstaflega, mætti e.t.v. segja, að hvers konar
athafnaleysi geti oft verið skilyrði þess, að tjónsatvik verður. Ef maður, sem
gengur t.d. meðfram Skúlagötu, sér að stór steinn liggur á götunni, en aðhefst
þó ekki við að fjarlægja hann, þótt augljóst sé að af honum stafi hætta, má segja
að athafnaleysi hans sé nauðsynlegt skilyrði tjóns, ef það verður við það, að
bifreið er ekið á steininn. Þetta veldur þó ekki sérstökum vandkvæðum við mat
320