Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Page 6

gengið um svipaðar fjárkröfur og hér var um að ræða. Hæstiréttur komst hins
vegar að þeirri niðurstöðu að óheimilt hefði verið að skerða tekjutryggingu árin
1999 og 2000 með lögum nr. 3/2001 sem var ekki eins fyrirsjáanlegt, og segir
eftirfarandi um það í dóminum:
Var því viðurkennt í dóminum, [þ.e. dóminum frá 19. desember 2000] að óheimilt
hefði verið að skerða tekjutryggingu örorkulífeyrisþega í hjúskap frá 1. janúar 1999
á þann hátt, sem gert var í 5. mgr. 17. gr. laga nr. 117/1993, sbr. 1. gr. laga nr.
149/1998. Þetta lagaákvæði var ekki talið standast stjómskipunarlög og þar með varð
skerðingarreglu þess ekki beitt. Eftir uppsögu dómsins áttu örorkulífeyrisþegar
þannig kröfu til að fá tekjutryggingu greidda eftir meginreglunni, sem fram kom í 4.
mgr. 17. gr., án skerðingar vegna tekna maka allt fram til þess, er lög nr. 3/2001 tóku
gildi. Þessi kröfuréttindi örorkulífeyrisþega njóta vemdar eignarréttarákvæðis 72. gr.
stjórnarskrárinnar og verða ekki skert með afturvirkri og íþyngjandi löggjöf. Þótt
ákvæði laga nr. 3/2001 um skerðingu tekjutryggingar vegna tekna maka séu bótaþeg-
um hagfelldari en eldri ákvæði fela þau engu að síður í sér lægri bætur en þeir áttu
rétt á samkvæmt meginreglunni um óskertar bætur og geta í því ljósi ekki verið íviln-
andi. Af öllu þessu leiðir, að b. lið ákvæðis I til bráðabirgða í lögum nr. 3/2001 verður
ekki beitt um greiðslu tekjutryggingar þeirra örorkulífeyrisþega, sem 5. til 7. mgr. 17.
gr. laga nr. 117/1993, sbr. 1. gr. laga nr. 149/1998, áttu við á tímabilinu frá 1. janúar
1999 til 31. janúar 2001. Samkvæmt framansögðu á áfrýjandi rétt á greiðslu tekju-
tryggingar á síðastnefndu tímabili án skerðingar vegna tekna maka.
Það verður ekki annað sagt en tveir framangreindir dómar Hæstaréttar séu
einhverjir þeir athyglisverðustu sem rétturinn hefur kveðið upp í síðari tíð. Það
er óumdeilt að samkvæmt stjórnskipunarvenju hafa íslenskir dómstólar, líkt og
danskir og norskir dómstólar, heimild til þess að dæma um það hvort lög stand-
ast stjómarskrárákvæði eða ekki. Þeir hafa hins vegar ekki heimild til þess að
fella lög úr gildi. Löggjafinn einn getur sett lög og fellt þau úr gildi. Hvað verð-
ur þá um þau ákvæði laga sem dómstólar telja að brjóti í bága við stjómar-
skrána? Um það er notað orðalagið að þeim ákvæðum sé vikið til hliðar, þau
séu ógild, þeim verði ekki beitt, eins og sagt er í síðari dómi Hæstaréttar, eða
eitthvert svipað orðalag. Hæstiréttur telur í síðari dómi sínum að með fyrri dóm-
inum hefði hann vikið skerðingarákvæði 5. mgr. 117. gr. almannatryggingalaga
svo rækilega til hliðar að því yrði ekki beitt. Löggjafinn taldi hins vegar að
skerðingarákvæðinu hefði ekki verið vikið til hliðar nema að vissu lágmarki, en
bætur samkvæmt lögum nr. 3/2001 væru ofan þess lágmarks og því ekki í and-
stöðu við stjómarskrána. Það er deginum ljósara að um þessa niðurstöðu Hæsta-
réttar er auðvelt að deila og verður eflaust gert.
Hæstiréttur hefur hins vegar talað og niðurstöðu hans ber að virða. Að sjálf-
sögðu er vonandi að sem sjaldnast komi til þess að lög brjóti í bága við stjóm-
arskrá. Þess ber og að gæta að vafasamt er að mál beri aftur að með þeim hætti
að þessi niðurstaða Hæstaréttar verði fordæmi þótt engan veginn sé það
útilokað. Þetta lögfræðilega álitaefni er hvað sem öðru líður það áhugavert að
ástæða er til að hvetja fræðimenn til að taka það til rannsóknar.
216