Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Side 16

samningsaðila að láta greiðslur ganga til baka, t.d. fyrir kaupanda með því að
skila brl eða húsi sem hann hefur fest kaup á og fengið umráð yfir, gegn því að
fá aftur frá gagnaðila greiðslu þá sem kaupandinn lét sjálfur af hendi. Uppgjör
það sent fram fer í tilefni riftunar getur oft verið flókið, t.d. mat á hæfilegri leigu
fyrir afnot, greiðslur fyrir endurbætur o.s.frv. Eins er hugsanlegt að greiðslu
verði ekki skilað aftur, t.d. vegna þess að hún er farin forgörðum. Sjá þó H 1981
997 og H 1987 338. I fyrra málinu stóð það ekki í vegi riftunar af hálfu kaup-
anda að bátur sá, sem kaup höfðu verið gerð um, fórst í róðri og varð því ekki
skilað seljandanum. I síðara málinu var talið að það stæði ekki í vegi viðurkenn-
ingardómi um riftun þótt kaupandi heildsölu hefði selt hluta af þeim vörum sem
hann keypti af seljanda og þótt seljandinn hefði selt veðskuldabréf þau sem
kaupandinn greiddi hluta kaupverðsins með. Þá þótti það ókostur riftunar, t.d. í
samanburði við afslátt, að erfitt gat verið að leiða sönnur að því að gagnaðili
hefði beitt svikum. Oft hefur komið fram ákveðin tregða hjá dómstólum við því
að byggja niðurstöður, t.d. í gallamálum, á svikum, sbr. t.d. H 1963 388. Loks
er þess að geta að það kann að vera matskennt atriði hvenær fullnægt er því
skilyrði riftunar að vanefnd sé veruleg.12
Meginskilyrði riftunar er það að um verulega vanefnd gagnaðila sé að ræða.
Er þetta í senn bæði nauðsynlegt og nægjanlegt skilyrði riftunar gagnkvæmra
samninga, sbr. t.d. 25., 39. og 54. gr. kpl., 32., 42. og 51. gr. fast.kpl. og 23., 32.
og 45. gr. neyt.kpl. I því felst m.a. að orsakasamband þarf að vera milli hinnar
verulegu vanefndar skuldara og þeirrar skerðingar á hagsmunum kröfuhafa sem
eru grundvöllur mats á riftunarheimild hans. Lagaákvæði um tilteknar samn-
ingstegundir hafa stundum að geyma nánari reglur um það hvenær vanefnd telst
veruleg og er þar með grundvöllur riftunar, sbr. t.d. áður tilvitnuð ákvæði kpl.,
fast.kpl. og neyt.kpl., 60. og 61. gr. húsaleigul. og 76. gr. sigll., svo að einhver
dæmi séu nefnd.
Sérlög um einstakar samningstegundir mæla stundum fyrir um ákveðna að-
ferð sem kröfuhafi þarf að viðhafa til að tryggja sönnun um verulega vanefnd
skuldara. Þannig segir t.d. í 30. gr. ábúðarl. að vanefni leiguliði verulega skyld-
ur sínar samkvæmt ábúðarsamningi eða ábúðarl. sé landsdrottni heimilt að
byggja leiguliða út, enda liggi fyrir skriflegt álit úttektarmanna og jarðanefndar
sem staðfesti vanefndir leiguliða.13
Eins og fyrr segir felst riftun í því að sá aðili, sem vanefnd beinist gegn, lýsir
því yfir við gagnaðila sinn að samningnum sé rift, og verður yfirlýsingin ótví-
12 Sjá nánar Þorgeir Örlygsson: „Afsláttur", bls. 160-161.
13 Um útburð leigutaka skv. ábúðarsamningi sjá H 1995 2541 og H 1996 2445. í þessu sambandi
má til samanburðar einnig benda á ákvæði III. og IV. kafla húsaleigul. þar sem ýmist er mælt fyrir
um rétt leigjanda til hlutfallslegrar lækkunar leigu vegna ástands hins leigða eða rétt hans til að láta
framkvæma úrbætur á kostnað leigusala. Skal þá fyrst leita álits eða samþykkis byggingarfulltrúa
um þörf úrbóta og réttmæti kostnaðar. Hið sama gildir um rétt leigusala til að láta framkvæma
úrbætur þegar leigjandi vanrækir skyldur sínar samkvæmt leigusamningi. Sjá t.d. 17., 18., 20. og
21. gr. húsaleigul.
226