Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Side 64

2.6.2 Vemd „verkfallsréttar“ samkvæmt samþykktum nr. 87 og 98
2.6.3 Undantekningar frá meginreglunni um frjálsan verkfallsrétt
2.6.3.1 Takmarkanir á verkfallsrétti opinberra starfsmanna
2.6.3.2 Nauðsynleg þjónusta
2.6.3.3 Brýnt neyðarástand
2.7 Samantekt um vemd verkfallsréttarins samkvæmt sáttmálunum
3. DÓMUR HÆSTARÉTTAR ÍSLANDS FRÁ 14. NÓVEMBER 2002
4. VERND VERKFALLSRÉTTARINS SAMKVÆMT 74. GR. STJÓRNAR-
SKRÁRINNAR í LJÓSI DÓMS HÆSTARÉTTAR OG FRAMAN-
GREINDRA ALÞJÓÐASÁTTMÁLA
4.1 Nokkrar ályktanir af dómi Hæstaréttar í sjómannamálinu
4.2 Að hvaða marki hefur MDE tekið tillit til annarra sáttmála en MSE í
úrlausnum sínum um réttindi stéttarfélaga, þ. á m. verkfallsréttinn?
4.3 Staða alþjóðasamninga um mannréttindi að landsrétti
4.4 Er rétt að fella verkfallsréttinn undir tiltekinn flokk réttinda?
4.5 Tengsl 11. gr. MSE og 1. mgr. 74. gr. stjómarskrárinnar
4.6 Er rétt að hafa hliðsjón af öðrum sáttmálum en MSE við túlkun á 1.
mgr. 74. gr. stjómarskrárinnar?
5. SAMANTEKT
1. INNGANGUR
Ákvæði 1. mgr. 74. gr. stjómarskrárinnar eins og því var breytt með 12. gr.
stjómarskipunarlaga nr. 97/1995 er svohljóðandi:
Rétt eiga menn á að stofna félög í sérhverjum löglegum tilgangi, þar með talin
stjómmálafélög og stéttarfélög, án þess að sækja um leyfi til þess. Félag má ekki
leysa upp með ráðstöfun stjórnvalds. Banna má þó um sinn starfsemi félags sem er
talið hafa ólöglegan tilgang, en höfða verður þá án ástæðulausrar tafar mál gegn því
til að fá því slitið með dómi.
Felur ákvæðið þannig í sér rétt einstaklinga til að stofna félög, eða svonefnt fé-
lagafrelsi. Ekki verður ráðið af orðalagi þess hvort verkfallsréttur er vemdaður af
74. gr. né heldur verður slíkt ráðið af lögskýringargögnum með ákvæðinu.
í dómi Hæstaréttar íslands frá 14. nóvember 2002 í máli nr. 167/2002 (hér
eftir nefnt sjómannamálið) var fjallað um vernd verkfallsréttarins samkvæmt
74. gr. stjómarskrárinnar, nánar tiltekið hvort löggjöf sem lagði bann við verk-
föllum fiskimanna og mælti fyrir um þvingaða gerðardómsmeðferð til úrlausnar
um kjör þeirra, fæli í sér brot á ákvæðinu. I dóminum er meðal annars vísað til
alþjóðlegra sáttmála sem vemda verkfallsréttinn og tekin afstaða til þess hvort
og jrá að hvaða marki þeim verði beitt við túlkun á 74. gr. stjómarskrárinnar.
I ljósi dómsins er áhugavert að draga fram þann mismun sem er á vemd verk-
fallsréttarins samkvæmt þeim alþjóðasáttmálum sem vemda hann og ísland
hefur skuldbundið sig til að fylgja. Hér verður fjallað um verkfallsréttinn í fjór-
274